SS’er Aantjes – column Bert Vuijsje
‘In mijn tijd bij de Volkskrant, als adjunct-hoofdredacteur van 1985 tot 1996, hadden we nog geen reguliere rectificatie-rubriek. Hoofdredacteur Harry Lockefeer hield er niet van in de krant openlijk fouten toe te geven. Zijn devies in dat soort gevallen luidde: “Corrigeer het maar in de follow-up.”
Maar er was, vooral door mijn toedoen, één uitzondering. Zodra een redacteur weer eens had geschreven dat mr. Willem Aantjes lid was geweest van de Waffen SS, zag ik erop toe dat dit ogenblikkelijk in de kolommen werd rechtgezet: het was niet de Waffen SS, maar de Germaansche SS geweest. Ik wilde koste wat kost voorkomen dat Aantjes zichzelf in een ingezonden brief weer eens zou kunnen schoonwassen.
Dat hing voor mij ook samen met de journalistieke onderneming waarop ik nog steeds het meest trots ben.
Toen het schandaal rondom Willem Aantjes begin november 1978 losbarstte, zaten we bij de Haagse Post aanvankelijk met de handen in het haar. Een vertrouwde journalistieke ziekte had toegeslagen: iedereen wist precies te vertellen waarom een verhaal niet geschreven moest worden. Alles wat op een voorstel leek, werd onmiddellijk doodgeslagen met argumenten als: “Dat doen de kranten al”, of: “Dat lukt toch niet.”
We zaten een minuut of twintig in het café, de stemming was toch een beetje dof, toen collega Ton van Dijk na een paar glazen explodeerde: “Wat zijn we een stelletje labbekakken, het is een schande als de HP zo’n onderwerp laat liggen. Kom op, laten we er gewoon tegenaan gaan. En dan zien we wel wat eruit komt.”
De volgende ochtend trokken vier HP-reporters erop uit: naar de Alblasserwaard (waar Aantjes was geboren), naar Rotterdam (waar hij naar het gereformeerd gymnasium ging), naar het Oost-Duitse Güstrow (waar hij in 1944 lid werd van de Germaansche SS), en naar Port Natal in Drenthe (waar hij na zijn terugkeer in Nederland werd geïnterneerd). Ton van Dijk, Lieve Joris, Herman Vuijsje en Michiel Berkel – anders niet wars van eigenzinnigheid als auteur – leverden deze keer hun notities gewillig in bij William Rothuizen, die er een beklemmend verhaal van componeerde.
Twee weken later verscheen de HP-coverstory met de titel die ik als managing editor had bedacht: De kleine oorlog van Willem Aantjes.
Het artikel eindigde met een onbeantwoorde vraag: was Aantjes uit idealisme of uit opportunisme SS’er geworden? Zelf suggereerde hij het laatste: hij deed het alleen maar om op die manier naar Nederland terug te kunnen keren. Wij veronderstelden het eerste, alleen al gezien de solide gedocumenteerde bewondering voor de dynamiek van Hitler-Duitsland, waaraan hij als jongeling in de Alblasserwaard reeds uiting had gegeven.
Belangrijk was in dat verband de datum waarop Aantjes lid van de Germaansche SS was geworden. Hij zat vanaf juli 1943 in Güstrow en belandde najaar 1944 in Drenthe, eerst in Hoogeveen, daarna geïnterneerd in Port Natal. Hoe eerder hij lid werd, hoe waarschijnlijker dat nazi-idealisme zijn motief was geweest. Aantjes zelf gaf jarenlang geen antwoord op die vraag, wat mij sterkte in mijn gedachte dat hij eerder in mei dan in september 1944 tot de Germaansche SS zou zijn toegetreden.
Inmiddels is volgens de meeste bronnen wel komen vast te staan dat Aantjes in september 1944 SS’er werd. Hij stierf in 2015; is hij nu postuum alsnog vrijgepleit?
Bij de Openbaarheidsdag 2018 van het Nationaal Archief is op 2 januari ook het dossier vrijgegeven van de commissie-Enschedé, die de zaak-Aantjes in 1978 op verzoek van de Tweede Kamer onderzocht. Er kwam op zijn minst één veelzeggend document boven water. Mr. J. Zaaijer, van 1945 tot 1949 procureur-fiscaal bij het Bijzonder Gerechtshof in Den Haag en als zodanig bij uitstek deskundig inzake nazi-collaboratie, schreef aan de commissie: “Voor een 100 procent goed Nederlander met gymnasiumopleiding kwam aanmelding voor de Germaansche SS niet im Frage.”
Dat is wat mij betreft het laatste woord over Aantjes.’
