Persoonsbewijs als machtig wapen, expositie – Amsterdam

Het Nationaal Holocaust Museum in oprichting brengt vanaf 30 oktober 2017 de verhalen bij elkaar van twee mensen die zich intensief bezighielden met het ‘persoonsbewijs’. Deze identiteitskaart werd aan het begin van de Tweede Wereldoorlog ingevoerd en leidde tot de dood van velen.

Jacob Lentz was de man die het persoonsbewijs bedacht, Alice Cohn was een Joodse vrouw die het vervalste. De tentoonstelling Persoonsbewijzen & vervalsingen. Jacob Lentz | Alice Cohn toont beider relatie tot het document. Een indrukwekkende installatie van beeldend kunstenaar Robert Glas laat zien hoe vernuftig Lentz te werk ging.

In de jaren voor de oorlog was het aanvragen en bij zich dragen van een paspoort of andere identiteitspapieren een vrije keuze. Na de inval van de Duitsers in 1940 veranderde dit drastisch. Vanaf 1941 waren alle Nederlanders vanaf 15 jaar, zowel Joden als niet-Joden, verplicht een identiteitsbewijs bij zich te dragen. Op het document van Joden stond aan beide kanten een zwarte hoofdletter ‘J’, waardoor ze makkelijk te herkennen waren.

De Nederlander Jacob Lentz (1894-1963) stond aan de wieg van het document. Als ambtenaar bij het ministerie van Binnenlandse Zaken introduceerde hij de naam ‘persoonsbewijs’ en ontwikkelde hij op obsessieve wijze een technisch geavanceerde identiteitskaart. Voorzien van pasfoto en vingerafdruk was het document, vergeleken met alle andere bezette landen in Europa, het moeilijkst te vervalsen. Lentz koppelde het persoonsbewijs aan een centraal register, waardoor de echtheid gemakkelijk te controleren was. Het ‘PB’ werd zo een machtig en dodelijk bureaucratisch instrument van de nazi’s voor het oppakken van Joden, onderduikers en verzetsstrijders.

Beeldend kunstenaar Robert Glas (1986) doet doorlopend onderzoek naar technologieën die staten inzetten om de beweging en identiteit van mensen te reguleren en controleren. Voor zijn werk in het Nationaal Holocaust Museum grijpt hij terug naar het eerste moment van verplichte identificatie in Nederland. Aan de hand van alle overgebleven portretfoto’s van Jacob Lentz, gevonden in kranten, bibliotheken en archieven, reflecteert Glas op hoe Lentz de portretfoto tot een belangrijk machtsmiddel maakte. Tegelijkertijd bevraagt hij de historische achtergrond van de methode van Jacob Lentz: kijkt Nederland anders naar Lentz’ positie nu het een verplicht en hermetisch gesloten identificatiesysteem heeft opgebouwd?

Collaborateur versus meestervervalser
Op de tentoonstelling komt het verhaal van Lentz samen met dat van Alice Cohn (1914-2000), een Duits-Joodse graficus die in 1936 naar Nederland was gevlucht. Als lid van het verzet bewees zij dat het zogenaamd perfecte persoonsbewijs toch te vervalsen was. Door gebruik van blanco documenten, het verwisselen van foto’s en het aanpassen van details heeft zij in het geheim de levens van honderden mensen gered. Het verhaal en verzetswerk van Alice Cohn zijn onbekend in Nederland omdat zij kort na de oorlog emigreerde. Haar daden nuanceren het overheersende maar onterechte beeld van de passieve Joodse houding tijdens de oorlog.

Het Nationaal Holocaust Museum toont een groot deel van Cohns persoonlijk archief dat zij haar hele leven heeft bewaard, en dat nu in het bezit is van haar dochter. Het bevat onder meer tientallen proeven, vervalste documenten, valse stempelafdrukken, gereedschappen en blanco persoonsbewijzen. Bijzonder is een schriftje met oefeningen om vervalste handtekeningen te maken. Het museum toont het archief samen met persoonsbewijzen uit de eigen collectie, die laten zien op hoeveel verschillende manieren de documenten te vervalsen waren.

Locatie: Nationaal Holocaust Museum, Plantage Middenlaan 27, Amsterdam
Entree: vanaf 3,75 euro
Voor het bestellen van kaarten en de openingstijden gaat u naar de website van het Joods Cultureel Kwartier.

Nationaal Holocaust Museum i.o.
Het Nationaal Holocaust Museum is een museum in oprichting en vormt samen met de Hollandsche Schouwburg, het Joods Historisch Museum, het Kindermuseum en de Portugese Synagoge het Joods Cultureel Kwartier. Het Nationaal Holocaust Museum zal in fasen tot stand komen.
In de eerste fase van drie jaar zullen de bezoekers door een gevarieerd aanbod aan tentoonstellingen en evenementen kennis nemen van de verschillende manieren waarop de geschiedenis van de Holocaust museaal gepresenteerd kunnen worden, in kunstzinnige vorm, met authentieke objecten en gebaseerd op persoonlijke verhalen. Tegelijkertijd richt deze fase zich op de fondsenwerving die nodig is om het hele plan uit te voeren: een definitief Nationaal Holocaust Museum waar de geschiedenis van de Jodenvervolging in Nederland en de lange nasleep ervan in een brede, internationale context wordt verteld.