Moreel verdwaald – column Femmetje de Wind

Het morele kompas lijkt bij veel Nederlanders meer zoek dan ooit, concludeert Femmetje de Wind in haar column. Waar komt dit door en is er nog hoop? Omdat we niet meer weten wat het kwaad echt betekent, lopen we achter de verkeerde vlag aan in de overtuiging het juiste te doen.

Sinds 7 oktober lopen mijn gedachten vaak vast op een vraag die ik niet goed beantwoord krijg: hoe komt het dat in onze westerse samenleving terreur steeds vaker vergoelijkt wordt, en soms zelfs wordt verheerlijkt?

Neem de actie rond het Tunnel Project van Rachel Meijler – opgericht om aandacht te blijven vragen voor de Israëlische gijzelaars. Klimaatactivisten riepen via een social mediabericht op om de tunnel symbolisch ‘terug te veroveren’ voor Hamas. In de comments onder de oproep schreef het anonieme account VPOSTK75 enthousiast: “Jaaaaa!! Ik wil ook helpen.”

Helpen? Waarmee? Met steun geven aan een terroristische organisatie die moord en doodslag bedrijft? Het ‘Jaaaa, ik wil ook helpen’-zinnetje bleef door mijn hoofd gaan. Het staat mijns inziens namelijk symbool voor hoe moreel verdwaald we in het Westen zijn.

Moeite hebben

Nu zou je kunnen denken: dit is slechts een ontspoorde activist op social media. Maar helaas zien we het overal. Ook in de Nederlandse politiek is de bereidheid om Hamas ondubbelzinnig te veroordelen steeds geringer. Slechts drie partijen stemden onlangs vóór een ‘spreek je uit-motie’ van de PVV, die pleitte voor de vernietiging van Hamas. GroenLinks-PvdA, Volt en de SP konden het zelfs niet opbrengen in te stemmen met de latere motie-Vermeer, die stelde dat Hamas de wapens moet neerleggen en geen rol dient te krijgen in de toekomst van de Gazastrook.

Hoe kan het dat wij, die leven in vrijheid en veiligheid, moeite hebben ons radicaal uit te spreken tegen terrorisme? Zijn we zo doorgeslagen in verdraagzaamheid dat we alles zijn gaan verdragen, zelfs haat en geweld?

Natuurlijk kunnen we wijzen op linkse partijen en activistische groepen die Israël consequent veroordelen. Of op de mainstream media, die door hun woordkeuze terroristen hebben geneutraliseerd tot ‘strijders’ en zo het kwaad nuanceren en normaliseren, maar zij vinden slechts weerklank omdat er een vruchtbare bodem is in onze samenleving.

Opluchting

De terugkerende vraag in mijn hoofd is: wat maakt die bodem zo vruchtbaar? Antisemitisme speelt een rol, ongetwijfeld. Toch is dat niet het hele verhaal. Mijn gevoel zegt ook – niet gebaseerd op enig wetenschappelijk gegeven – dat Europa met zijn collectief schuldgevoel over de Holocaust het fijn vindt dat Joden niet langer alleen maar slachtoffers zijn. Nu Joden geassocieerd kunnen worden met macht of onderdrukking, betekent dat dat het Europese daderschap in een ander perspectief komt te staan. Die opluchting is kennelijk groter dan de bereidheid de werkelijkheid onder ogen te blijven zien.

Daarnaast is er nog iets anders. Onze samenleving kampt met de gevolgen van de ontkerkelijking, met een leegte waarin velen hun houvast en gemeenschapszin zijn kwijtgeraakt. En dat is gevaarlijk, want mensen hebben een moreel kompas nodig. Als dat kompas niet meer in geloof of traditie wordt gevonden, ontstaat een hunkering naar morele helderheid – maar dan wel in hapklare, vereenvoudigde vorm en het liefst via onze telefoon.

Reflex

Sociale media spelen daarin een sleutelrol: verontwaardiging past perfect in de spanningsboog van een TikTok-video of een bericht in (voorheen) 180 tekens. In dat digitale universum krijgt verontwaardiging soms zelfs een religieuze lading. Wie een foto deelt van een ziek kind in Gaza en er ‘Free Palestine’ bij schrijft, voelt zich even moreel verheven en tegelijk onderdeel van een gemeenschap van mensen die aan de juiste kant van de geschiedenis menen te staan.

‘Free Palestine’ is echter een moderne aflaat gespeend van elke verantwoordelijkheid: na het posten, kan men met gerust hart weer verder scrollen naar vakantiefoto’s, dure restaurantpica’s en de zoveelste pilates-outfit. Zo koop je je persoonlijke ijdelheid af met morele zuiverheid. En het is bon ton en politiek correct.

Deze reflex verklaart ook waarom Israël zo vaak de projectieschijf is. Israël is herkenbaar, westers en dichtbij, en daarmee een ideaal object voor onze morele verontwaardiging. De complexiteit van terreur en geopolitiek wordt gereduceerd tot simpele beelden: bommen, vrouwen, kinderen en honger. Ik zeg niet dat dit niet bestaat, maar de selectieve verontwaardiging ten aanzien van Israël die al sinds zijn bestaan tussen terreurcellen probeert te overleven, is op zijn minst opvallend.

Het kwaad

En toch: ik blijf geloven dat de meeste mensen, ook VPOSTK75, in de kern deugen, maar het vermogen ontberen om complexe zaken te accepteren voor wat ze zijn. En misschien komt het ook wel gewoon omdat we het hier in Nederland te goed hebben. Omdat we helemaal niet meer weten wat het kwaad echt betekent en daardoor achter de verkeerde vlag aan lopen in de overtuiging het juiste te doen.

Op zondag stond ik bij de Tunnel van Rachel Meijler op het Amsterdamse Beursplein met in mijn hand een bord met foto van Ziv Berman (27), een van de gijzelaars die nu nog in Gaza zitten. Ik keek natuurlijk om me heen of ik VPOSTK75 zou zien, maar er was niemand komen opdagen om de tunnel terug te veroveren voor Hamas. Tot er een Arabisch ogende man op me afstapte en vroeg wat we hier deden. Ik aarzelde even, maar legde hem uit dat we aandacht voor de gijzelaars willen blijven vragen.  Hij stapte wat dichter naar me toe en zei: “Ik ben gevlucht uit Afghanistan, en ik ben dolblij dat ik in dit mooie land ben. Hamas is net zo slecht als de Taliban. Ze moeten door Israël worden uitgeroeid.” En toen gaf hij me een schouderklopje en liep door.

Ik keek hem na: een man met een duidelijke richting, waarschijnlijk omdat hij maar al te goed weet hoe het is om niet in vrijheid te leven.