‘Terug naar Tarvod’ van Boris Dittrich – boekrecensie

‘Een boeiend, ontroerend en spannend liefdesverhaal over jonge mensen op een kibboets, die ‘uit de kast durven komen’

Homoseksualiteit sprak je in de kibboets niet uit.

Sophie Lohman werkt bij het in 2014 opgerichte Rijksvastgoedbedrijf waar haar afdeling tot taak heeft eventuele erfgenamen op te sporen van overleden personen waarvan de (familiaire) achtergrond niet bekend is. Op een dag stuit ze op de naam van ene Roman Ronnes, een voormalig rechter waarvan niet bekend is onder welke omstandigheden hij is overleden en of er eventuele erfgenamen zijn. Ze vindt zijn memoires in dagboekvorm uit de tijd dat hij als vrijwilliger werkte op kibboets Tarvod, in het Noorden van Israël, aan de voet van de berg Tabor. Roman Ronnes beschrijft naast het leven in een collectieve gemeenschap anno 1977, ook en vooral zijn onstuimige verliefdheid op de getrouwde kibboetsnik Noah, die vader is van een kind. De ontwikkeling van hun relatie vormt de raamvertelling van ‘Terug naar Tarvod’.

Sophie wordt gegrepen door het dagboek van Roman waarin hij zijn liefde voor Noah uiteenzet en de invloed van het verzengend taboe dat op homoseksualiteit drukt. Zij is onder de indruk van dit klassieke liefdesdrama omdat zijzelf recentelijk een gestrande liefde achter de rug heeft. Vanuit die betrokkenheid is zij sterk gemotiveerd om uit te zoeken of Roman Ronnes nabestaanden heeft en onder welke omstandigheden deze oud-rechter is overleden. Eindigde de romance met Noah na Romans terugkeer naar Nederland?
Het laatste deel van het boek speelt in het heden en doet Sophie in Israël een verrassende ontdekking, die we hier uiteraard niet onthullen.

Ideaalbeeld van een commune
Je bent negentien jaar jong, je hebt een platonische relatie met een vriendin en studeert rechten in Leiden. Niet spectaculair dus. Net zomin als het besluit van Roman om naar Israël te gaan om daar als vrijwilliger in een kibboets te werken, wat ook niet echt opmerkelijk was, want het was in de jaren zestig tot eind jaren zeventig onder jongeren uit westerse landen bijzonder populair om als vrijwilliger enkele weken, of zelfs maanden, op een kibboets in Israël te werken. Het unieke leven van een samenleving, een commune, waar men samen (een populair woord vanwege de coronacrisis) de schouders zet onder de opbouw en functioneren van een voornamelijk agrarische gemeenschap, en indirect van een jong land – de staat Israël werd in 1948 uitgeroepen.

Dat een samenleving van mensen succes heeft omdat er geen (sociale) rangen en standen bestaan, er geen winstbedrag is, waar ieder lid dezelfde kansen krijgt, onderschreef het idealisme van de naoorlogse generatie. Sommige jongelui gingen niet alleen naar Israël om de ‘ideale wereld’ te ontdekken, maar vaak ook om ‘zichzelf te vinden’. Roman Ronnes was een van hen.

Getrouwd en een homoseksuele relatie
Het ideaalbeeld van het leven op de kibboets wordt in het dagboek van Roman al snel onderuit gehaald; hij wordt geconfronteerd met spanningen, jaloezie, naijver, roddel en achterklap. Ook tussen de Nederlandse vrijwilligers ontstaat enige agitatie. De relatie tussen de gesettelde kibboetsnik en vrijwilligers is niet om over naar huis te schrijven. Bijvoorbeeld de vanzelfsprekendheid waarmee men vrijwilligers ziet. Dat jongelui – Joden en niet-Joden – vanuit de westerse wereld naar de kibboets kwamen, werd daar als ‘logisch’ beschouwd en dat is nogal arrogant. Er was discriminatie, ook in Tarvod. Daar hoefde je dus niet voor naar een kibboets te reizen, want hier in ons land zijn dat ook dagelijkse praktijken.

En dan de homoseksuele gevoelens die bij Roman, tot dan latent en verdrongen, maar die in Tarvod hun beslag krijgen. Natuurlijk is het feit dat Noah getrouwd was en een relatie met een ander kreeg vooral binnen een kleine gemeenschap moeilijk te verteren. Dat het godbetert een homoseksuele relatie betreft was (toen) vanzelfsprekend schandalig

Boris, of is het Roman?
Voor kenners van (geografisch) Israël is het slechts een simpel paardensprongetje om te weten dat Tarvod staat voor Dovrat, de kibboets aan de voet van de berg Tabor, waar Boris Dittrich rond zijn twintigste als vrijwilliger heeft gewoond en gewerkt. Met die kennis duikt voor de lezer wellicht het beeld op van de jonge Leidse rechtenstudent Dittrich die zijn semi-autobiografische belevenissen op papier heeft gezet. Roman, de alias van Boris? Dat kan een probleem zijn (nou ja) bij het lezen van dit boek: Bij bepaalde beschrijvingen zou de lezer onwillekeurig kunnen denken of Boris Dittrich dit zelf heeft beleefd.

In mooi eenvoudig taalgebruik – zoals je in een dagboek verwacht – wordt het ontwakende en geheime (liefdes)leven van twee jonge mannen op ontroerende wijze beschreven. Het grijpt je af en toe bij de strot. Voor lezers die in een kibboets hebben gewoond, of elders in Israël, zal er veel herkenning zijn, zoals een discussie in een bus: ‘Opgewonden stemmen schalden door de bus. Hebreeuws lijkt een beetje op Nederlands met die harde g. Ik weet niet waar ze het over hadden (…) maar Israëli’s wekken de indruk constant ruzie te maken’.

Alsof de klok terugloopt
Met ‘Terugkeer naar Tarvod’ heeft de politicus/schrijver Boris Dittrich een navrant beeld geschetst van het leven op de kibboets, een idealisme dat in de praktijk helaas al snel afbrokkelde. Sinds de jaren zeventig – sinds Tarvod – is de situatie van homoseksuele mannen en vrouwen in positieve zin veranderd. In Israël is de jaarlijkse Gay Pride die vorig jaar 250.000 (!) bezoekers trok.

Maar toch, als je de krant anno 2020 in ons land en andere geciviliseerde landen leest, krijg je vaak een andere indruk. Er is een officieel huwelijk voor homoseksuele mannen en vrouwen – Nederland was in 2001 het eerste land ter wereld waar de huwelijksplechtigheid plaatsvond. Er kunnen kinderen worden geadopteerd. Ze hoeven niet meer een frustrerend dubbelleven te leiden. Maar tegelijkertijd is er toenemende (fysieke) agressie tegen hen waardoor je de indruk krijgt dat de klok achteruit loopt.

‘Terug naar Tarvod’ is een boek dat je, eenmaal aan het lezen, niet gauw terzijde legt. Want spannend, onthullend en bijzonder openhartig. Vaak wordt gezegd dat een bepaald boek – fictie of non-fictie – naast historische of literaire waarde voor volwassenen, verplichte leerstof in het onderwijs zou moeten zijn. Na het lezen van ‘Terug naar Tarvod’ is ook zo’n boek dat verplichte lesstof op scholen zou moeten zijn.

Titel: Terug naar Tarvod
Auteur: Boris O. Dittrich
Uitgeverij: Ambo|Anthos
Prijs: 22,99
ISBN 9789026351129