‘Bij leven en welzijn’ – boekrecensie

150 jaar Joodse familiegeschiedenis in gesprekken tussen heden en verleden

In ons land is het een bekend verschijnsel dat stambomen worden uitgeplozen door geïnteresseerde hobbyisten. Deze bieden inzicht over de oorsprong van zijn of haar voorgeslacht. Wie waren de (verre) voorouders, waar kwamen ze vandaan, waar (her)vestigden ze zich, welke beroepen oefenden zij uit, wat was hun hun sociale status? Door dergelijke speurtochten naar ‘destijds’ worden verrassende en vaak aangrijpende familiegeschiedenissen opgedolven die soms bizarre feiten opleveren.

Joods verleden

Vooral spannend en vaak ontroerend is het wanneer het gaat over Joodse geslachten door de eeuwen heen. Hun levens van relatieve welvarendheid tot bittere armoede en van sinds generaties zich thuis voelen in het land van geboorte tot pogroms, met als gevolg massale volksverhuizingen na een zoveelste moordpartij, wat uiteindelijk door de extreme Jodenhaat van Adolf Hitler en zijn moordende hordes culmineerde in Auschwitz. Maar er is gelukkig niet alleen drama wat het verleden biedt, maar ook geluk en voorspoed.

‘Gesprekken’

Ook de schrijver Frank Vermeer (Winsum1949) is op zoektocht gegaan naar zijn voorouders en heeft hun vaak interessante levens gerangschikt. Zijn bevindingen zijn echter op een bijzondere manier op schrift gesteld, namelijk niet enkel in non-fictieve verbanden maar ook in fictieve verslagen, waarin hij ‘gesprekken’ voert met familieleden die inmiddels zijn overleden.

Zo wordt het leven van Vermeers’ opa Isidor Vos (Assen 1872 – Sobibor 1943) door opa zelf aan zijn kleinzoon uitvoerig uit de doeken gedaan. Frank is wat dat betreft een bevoorrecht mens: Hij kan vragen stellen die door opa worden beantwoord. Waar bij velen vragen over familieleden en hun situaties voor eeuwig onbeantwoord blijven, krijgt hij antwoorden. Hij deelt hij zijn ‘gesprekken’ met de lezer. Wat gebeurde er destijds met die persoon en waarom?

Oudoom Louis Levy durft nu – begin 21ste eeuw – vrijelijk ‘uit de kast te komen’ als hij vertelt over zijn leven als homoseksueel, iets wat in de 19de eeuw nog taboe was; Jood en homoseksueel. Grootvader Abraham Levy uit Hamburg en overgrootmoeder Vos-Boasson komen aan het woord.

Strijd om het Joodsche kind

Na de oorlog breekt een tijd aan van leven en welzijn. Leven, jawel, maar voor welzijn moest vaak gestreden worden. Zo was er de onverkwikkelijke strijd om ‘het Joodsche kind’: Mogen ouders hun kind dat was ondergedoken, weer in hun gezin opnemen? Bizar, maar zo was het vaak. Zo ook de strijd om het huis van grootvader Isidor Vos, dat een foute vrouw tijdens de oorlog van de bezetter had gekocht. Na veel gesteggel is het huis aan de familie teruggeven. Grootvader Isidor, voor de oorlog grossier in Assen en politiek actief, vertelt over de dreigende jaren dertig, het voorspel tot de Tweede Wereldoorlog en de oorlogsjaren, die voor hem en zijn naasten eindigde in Sobibor.

Obscene opmerkingen

Aangezien Joden- en vreemdelingenhaat nog steeds aan de orde van de dag is, is het goed dat Vermeer FvD-leider Thierry Baudet citeert, die beweert dat de Europese Unie opzettelijk migranten hierheen haalt om ‘Europese traditionele identiteiten te verzwakken’. Ook zegt hij te vrezen voor ‘homeopathische verdunning van ons volk met alle volkeren van de wereld.’ Waar dergelijke obscene opmerkingen toe kunnen leiden hebben de voorouders van Frank Vermeer en miljoenen andere voorouders – Joodse en niet-Joodse – aan den lijve ondervonden. Wij kunnen hier en nu niet weten wat onze toekomstige nazaten moeten doorstaan.

Mooi taalgebruik

‘Bij leven en Welzijn’ is in onopgesmukt taalgebruik geschreven, waarbij het opsommen van familieleden hoort. Wanneer echter een persoon wordt ‘uitgelicht’ is het voor de lezer soms ingewikkeld over wie het gaat. De titel ‘Bij Leven en Welzijn’ is een verkeerde keuze, want in 1975 al gebruikt voor het gelijknamige boek van de Vlaamse schrijver Jos Ghysen.

De auteur is er in geslaagd een precair experiment, namelijk voorouders op geloofwaardige wijze binnen hun tijdsgewricht in beeld te brengen. Gesprekken tussen heden en verleden, in de tuin van de schrijver, in het Alsterpavillon en Joodse begraafplaats Ohlsdorf in Hamburg zijn spannend voor de lezer, die als het ware aanschuift om kennis te maken met de (Joodse) voorouders. Het zijn geloofwaardige verhalen.  Hopelijk zal in de toekomst een schrijver met de kwaliteit als die van Frank Vermeer diens experiment navolgen.

Titel: Bij leven en Welzijn
Auteur: Frank Vermeer
Uitgever: Koninklijke Van Gorcum
ISBN: 9789023259510
Prijs: 25 euro