Herschrijven – rabbijn Lody van de Kamp
Het beroemde kruisbeeld met een Hebreeuwse tekst op de Karelsbrug in de Tsjechische hoofdstad Praag doet allesbehalve ‘Joods-vriendelijk’ aan. Achter het beeld huist een afschuwelijke geschiedenis over hoe er met Joden in de zeventiende eeuw werd omgegaan. Zo’n twintig jaar geleden ontstond er daardoor commotie over het beeld. Toch werd het niet weggehaald. Sinds die deining staat naast het beeld een keurig schild waarop iedereen het ‘nare verhaal’ dat bij deze crucifix hoort kan lezen.
In Den Haag werd na de oorlog een nieuwe synagoge in gebruik genomen. Bij de inwijding zou het gebedshuis de naam gaan dragen van de laatste vooroorlogse opperrabbijn Isaac Maarssen. Enkele dagen vóór de opening van de synagoge werd bezwaar gemaakt tegen deze naamgeving. De opperrabbijn zou al heel vroeg met zijn gezin zijn ondergedoken, lang voor dat andere gemeenteleden dat hadden gedaan. De geestelijk leider had zijn gemeente ‘in oorlogstijd in de steek gelaten’.
Toen de ondergedoken opperrabbijn hoorde hoe zijn reddingspoging werd beoordeeld dook hij meteen weer op. De gevolgen van het weer tevoorschijn komen waren desastreus voor de familie. Samen met zijn vrouw en de drie dochters is hij in de vernietigingskampen omgebracht. Toch werd er voor gekozen om de naamgeving niet door te laten gaan. Een nieuwe discussie over onderduikgeschiedenis van de opperrabbijn was niet wenselijk.
Omgaan met het verleden blijft altijd lastig. Geschiedenis kun je niet veranderen. Je kunt hem herschrijven, je kunt de feiten anders interpreteren. Maar wat gebeurd is, is gebeurd. Feiten kunnen niet ongedaan worden gemaakt. Wel kun je iets anders doen. En dat is de gebeurtenissen zo goed mogelijk voor altijd vastleggen.
Wat dat laatste betreft: twee documentairemakers, Pamela Sturhoofd en Jessica van Tijn, hebben de afgelopen maanden een fantastisch stuk werk geleverd. Het gaat over een unieke reddingspoging door de Nederlandse oorlogsheldin Truus Wijsmuller. Tussen de duizenden kinderen die Truus uit Nazi-Duitsland heeft gered zaten vier jonge zusjes. Hannele, de oudste, inmiddels 96 jaar. Vorig jaar heeft zij het verhaal haarfijn voor de camera verteld. Daarna kwamen de ander twee zusjes. En nu was deze maand Mirjam, de jongste van 84, aan de beurt. Ademloos hebben de documentairemakers geluisterd naar het verhaal over die reddingspoging vanuit het Amsterdamse Burgerweeshuis op de dag van de capitulatie op 14 mei 1940. Die middag was de binnenstad van Rotterdam gebombardeerd, de Nederlandse strijdkrachten probeerden met hun laatste krachten stand te houden. De capitulatie stond voor de deur.
Truus Wijsmuller vertrok daarop met 74 Joodse kinderen vanuit het Burgerweeshuis naar de haven van IJmuiden om hen in Engeland in veiligheid te brengen. De vier zusjes vertellen precies wat er die dag allemaal gebeurde. Het verhaal van hun redding ligt nu vast. Bijna was dit stukje vaderlandse geschiedenis voorgoed verdwenen. Mevrouw Wijsmuller sprak in de naoorlogse jaren maar weinig over haar bijzondere reddingspogingen. En de geredde kinderen zijn na hun vlucht vanuit Duitsland vaak maar een paar uren in Nederland geweest voordat zij in veiliger oorden aankwamen. Het werk van de documentairemakers was, gezien de huidige leeftijd van de ‘kinderen van toen’, een race tegen de klok.
Bijna tachtig jaar na die vlucht reizen Pamela en Jessica met hun camera de kinderen achterna, naar Engeland, Zwitserland, Canada, de Verenigde Staten en Israël. De ware toedracht van geschiedenis laat zich nooit veranderen. Deze raakt wel in de vergetelheid. Tenzij we het natuurlijk nauwgezet vastleggen.
Voor de naamgeving van de Haagse synagoge was al een naambord gemaakt. Alleen wegens de opkomende discussie werd het nooit geplaats. Het bord verdween naar de berging ergens achter het gebedshuis. Daardoor bleef het verder rustig. Omgaan met geschiedenis vraagt om kennis. Zomaar namen laten verdwijnen of sokkels ontdoen van wat daar bovenop staat, maakt zwarte historische bladzijden niet wit. Integendeel. Het laat onduidelijkheden van de geschiedenis gewoon voortbestaan. De aanpak zoals op de Karelsbrug in Praag, het plaatsen van een bord met uitleg over de echte geschiedenis, is veel zinvoller. En verder, zo veel mogelijk, de geschiedenis voor altijd vastleggen zoals we ook met de mooie verhalen doen. Het verhaal van de heldendaden van Truus Wijsmuller.
Deze column verscheen eerder in het Nederlands Dagblad.
