Inkadering graag – recensie ‘Ooggetuigen van het antisemitisme’

Waar is de historische inkadering in dit boek? Dat vraagt recensent David Barnouw zich af nadat hij het boek Ooggetuigen van het antisemitisme heeft gelezen. Het werk van Emile Schrijver en Ruth Peeters, verschenen bij uitgeverij Prometheus, poogt moedig alle vormen van antisemitisme aanhangig te maken, maar een samenhangend geheel is het volgens Barnouw niet.

In 43 teksten, variërend in omvang, zou de ontwikkeling van het antisemitisme in Europa moeten schetsen. De titel van dit boek, geschreven door Emile Schrijver en Ruth Peeters is enigszins misleidend: Ooggetuigen van het antisemitisme, want de meeste teksten zijn antisemitische opvattingen, zonder dat de auteur zelf iets gezien of beleefd heeft.

Elke tekst wordt voorafgegaan door een korte historische inleiding, waarbij de lezer wel eens te veel aan de hand wordt genomen. ‘Het gaat hier zeker nog niet om ‘hard’ antisemitisme,’ wordt bijna geruststellend opgemerkt bij de eerste tekst uit de vierde tot eerste eeuw voor Christus.

Het hele rijtje

Alle antisemitische vooroordelen zullen de revue passeren: het bloedsprookje, de woekeraar, de hebzucht, de pestveroorzakers, de Christenloochenaars, etcetera, etcetera. TYot de negentiende eeuw staat de religie vaak centraal, maar daarna zou de politieke en racistische variant de overhand in Jodenhaat krijgen. De beoogde Jodenvernietiging door de nazi’s is daarvan uiteraard het dieptepunt.

Het is goed om inzicht te krijgen in de gedachtenkronkels van de verschillende auteurs: kerkvaders, historici, filosofen, dichters en politici en dat zijn niet de minsten. Tacitus en Augustinus, Erasmus en Luther, Voltaire en Wagner, Abraham Kuyper en T.S. Eliot; allemaal staan ze in het rijtje van antisemieten. Het valt op hoeveel zij van elkaar overschrijven, maar ook dat ze door de eeuwen heen weliswaar niet milder, maar wel minder moordzuchtig over Joden gaan schrijven.

Ontbrekend kader

Wat ik mis is een inkadering in een groter historisch geheel. In een groot deel van de periode die beschreven wordt, is geweld een endemisch onderdeel van de maatschappij. Dat geweld uit zich, naast in reguliere oorlogen, vaak tegen minderheden, die dan ook nog andersdenkend zijn.

Neem Hervormden, van welke snit ook, die op de brandstapels van de Inquisitie om het leven komen, of de Katharen of Albigenzen die of verbrand werden of eindigden als galeislaven. De heksenverbrandingen die Europa teisterden, de Kruistochten waar met name moslims slachtoffers van werden – Joden vermoorden was eigenlijk een bijvangst. De slavernij, eerst binnen Europa, maar daarna via Afrika naar Amerika, eiste ook vele slachtoffers.

Grote vraag

Het zijn niet alleen Joden, die omkomen omdat zij ‘anders’ zijn, maar de grote vraag is waarom dat anti-Joods zijn, het antisemitisme, is voortgewoekerd, terwijl er al lang geen heksen of ketters worden verbrand. Is het ontstaan van de natiestaat in de negentiende eeuw of de verwetenschappelijking van Jodenhaat oorzaak van deze voortzetting?

In de inleiding wordt gesteld dat er gestopt wordt bij de Tweede Wereldoorlog, omdat er al verschrikkelijk veel over de toenmalige Jodenvervolging is geschreven én omdat in 1948 de staat Israël werd opgericht. Dat vind ik geen geweldige argumenten, want niemand stelt voor maar te stoppen met Tweede Wereldoorlog-verhalen.

Kort door de bocht

De auteurs willen niet in het ‘kritiek op Israël is antisemitisme’ wespennest terechtkomen, want zij willen ‘zonder politieke stellingname inzicht verschaffen in de geschiedenis en de ontwikkeling van het Europese antisemitisme…’ Het is daarom wel opmerkelijk dat de laatst opgenomen tekst een lang stuk is, waaruit de lezer moet begrijpen dat de naoorlogse Voogdijcommissie Oorlogspleegkinderen (OPK) een antisemitische organisatie is, hetgeen wel erg kort door de bocht is.

Titel: ‘Ooggetuigen van het antisemitisme’
Auteurs: Emile Schrijver en Ruth Peeters
Uitgever: Prometheus
ISBN: 978 90 446 5691 6
Aantal pagina’s: 286
Prijs: 24,99 euro