Joodse atlete Bergmann overleden (103)

Margaret Bergmann Lambert, een hoogspringster van wereldklasse, werd bekend doordat zij niet mee mocht doen met de Olympische Spelen in Berlijn in 1936. Zij werd uit het Duitse team gehouden omdat zij Joods was. Zij overleed afgelopen dinsdag in haar huis in Queens, New York, zo meldt de New York Times. Zij werd 103 jaar oud.

In juni 1936, nog maar een maand voor de Olympische Spelen, won Gretel Bergmann een classificatie-wedstrijd waarin zij uitkwam tegen een aantal van de beste Duitse hoogspringsters. Zij vestigde daarbij een nieuw Duits record dat haar had moeten verzekeren van een gouden medaille.

Maar haar deelname was, zoals zij later vertelde, alleen maar voor de show: een propagandamiddel om de buitenwereld te laten zien dat Duitsland niet discrimineerde bij het samenstellen van de Olympische teams. Het was een cynische reactie op de oproep van verschillende organisaties, vooral in de Verenigde Staten, om geen teams naar Berlijn te sturen, tenzij de Duitsers lieten zien dat zij niet discrimineerden.

Maar in werkelijkheid waren de Duitsers niet van plan om haar te laten deelnemen aan de Olympische Spelen, en Bergmann werd gedwongen deel te nemen aan de training. Haar familie werd bedreigd als zij zou weigeren. “Het was een enorme schok,” vertelde Bergmann in 2015 aan Newsweek, “want ik was de beste.”

Margarethe Minnie Bergmann werd op 12 april 1914 geboren in Laupheim, een stadje in het zuidwesten van Duitsland. Zij was een uitstekende all-round atlete die uitblonk in kogelstoten, discuswerpen en hoogspringen. Zoals zij zelf vaak zei: “Ik was de ‘Grote Hoop van de Joden’.”

Toen het antisemitisme toenam in Duitsland – zij herinnert zich bordjes op winkels met de tekst ‘Geen honden of Joden toegestaan’ – verliet zij het land op 19-jarige leeftijd en ging naar Engeland, waar zij in 1935 het Britse kampioenschap hoogspringen won. Maar toen de nazi’s haar vader onder druk zetten om haar naar huis te laten komen, keerde zij terug naar Duitsland om een plaats in het Olympische team te krijgen.

Kort na het winnen van de kwalificatiewedstrijd kreeg Bergmann een brief van de nazi-sportbazen dat zij zich niet had gekwalificeerd. In die brief stond onder andere “Terugkijkend op uw recente prestaties kunt u onmogelijk verwacht hebben dat u voor het team zou worden verkozen.” Haar recordsprong werd gewist uit de boeken.

Boos en gekwetst wees zij het aanbod af voor een gratis kaartje voor de sta-tribune bij het atletiek-onderdeel van de Olympische Spelen. Reiskosten en hotel waren niet inbegrepen. “Ik heb nooit geantwoord,” vertelde Bergmann.

Het lukte Bergmann om in 1937 een visum voor de Verenigde Staten te krijgen. Zij arriveerde in New York met slecht tien dollar op zak – meer mocht zij niet meenemen van de Duitsers. Zij werkte als masseuse en dienstmeisje en later als fysiotherapeut. In 1938 trouwde zij met een Duitse mede-vluchteling, dr. Bruno Lambert, een sprinter, al was hij geen wereldtopper. Zij kenden ekaar uit een trainingskamp in Duitsland.

Bergmann bleef nog een aantal jaren meedoen aan atletische competities. In 1937 won zij het hoogspringen en kogelstoten voor vrouwen en in 1938 nog een keer het hoogspringen. Terwijl zij bezig was zich voor te bereiden op de Olympische Spelen van 1940, brak de oorlog uit in Europa. Daarna zette ze alles op alles om haar ouders uit Duitsland weg te krijgen, iets dat haar uiteindelijk lukte.

In 2009 werd het schrappen van haar record in 1936 ongedaan gemaakt. “Dat vond ik fijn,” zei Bergmann, “maar ik zou me niet van kant hebben gemaakt als het niet was gebeurd.” In 1995 en 1999 werden al twee sportstadia in Duitsland naar haar vernoemd. Hoewel zij had gezworen nooit meer een voet in Duitsland te zetten, ging Bergmann in 1999 naar de heropening van het naar haar vernoemde sportstadion. Over deze beslissing zei zij: “Mij werd verteld dat zij dit stadion naar mij vernoemd hadden zodat zij het verhaal konden vertellen als jonge mensen vroegen ‘Wie was Gretel Bergmann?’.”