Administratie Kamp Westerbork ‘vol fouten’
Onderzoekers van voormalig kamp Westerbork zijn bij een grootschalige controle van de kampadministratie gestuit op meer dan duizend fouten in de geschiedenis van gedeporteerde Joden. Sommigen zijn na de oorlog bestempeld als overleden terwijl ze nooit officieel dood zijn verklaard of met een verkeerde naam op transport zijn gezet. De onderzoekers hebben zelfs namen van mensen ontdekt die als dood of vermist te boek stonden terwijl ze waren teruggekeerd uit een concentratiekamp. Dit bericht De Volkskrant vandaag.
Westerbork was in de oorlogsjaren het doorgangskamp voor Nederlandse Joden: tussen juli 1942 en september 1944 vertrokken vanaf de Drentse hei 93 treinen naar de concentratiekampen in Oost-Europa. Van de 107 duizend gedeporteerden keerden er slechts vijfduizend terug.
Toen het herinneringscentrum van kamp Westerbork een databank wilde opzetten met alle gegevens over de deportaties en de namen van de transportlijsten een voor een begon in te voeren, bleek dat veel informatie niet klopte. Drie jaar geleden is daarom een speciaal team aan het werk gegaan dat zo veel mogelijk onzekerheden moet zien weg te nemen.
De onderzoekers werken samen met het Joods Historisch Museum, het Joods Digitaal Monument en het oorlogsarchief van het Nederlandse Rode Kruis. Ze vergelijken de gegevens op hun transportlijsten met onder meer data uit het bevolkingsregister, de cartotheek van de voormalige Joodsche Raad, de persoonsdossiers van het Nederlandse Rode Kruis en de archieven van de concentratiekampen. Overal blijken omissies te bestaan; door namen onderling te verifiëren en soms nader onderzoek te doen, moet zoveel mogelijk duidelijkheid ontstaan.
De fouten hebben te maken met de administratieve chaos die na de oorlog heerste. Een commissie van het ministerie van Justitie moest het lot van alle vermiste Joden natrekken en ging daarbij af op getuigenverklaringen, transportlijsten en kamparchieven. Maar de transportlijsten bevatten fouten en doorhalingen en de archieven waren niet compleet. Bij het Nationaal Archief in Den Haag liggen honderden dossiers van gedeporteerden die na de oorlog niet dood zijn verklaard, omdat daarvoor goede gronden ontbraken. Vaak waren hele families vermoord en deed er later niemand meer navraag, zegt onderzoeksleider José Martin. “Zo zijn veel mensen onder de radar verdwenen.”
Meer dan duizend fouten zijn nu hersteld, er liggen nog zo’n zeshonderd levensverhalen met vraagtekens. Nu steeds meer archieven zijn gedigitaliseerd, heeft het speurwerk vaart gekregen, zegt Martin. Toch blijven er waarschijnlijk mensen spoorloos, vertelt ze. Zo zoekt het onderzoeksteam nu naar vier gedeporteerden van het allereerste transport, op 15 juli 1942 naar Auschwitz, die in geen enkel archief zijn terug te vinden.
Westerbork-directeur Dirk Mulder zegt dat het van groot belang is dat alle fouten, hoe klein ook, worden hersteld. “Ieder mens heeft er recht op om op een correcte manier in geschreven of gesproken woord te blijven voortleven.”
Mozes Cohen
Mozes Cohen werd op 4 september 1944 met zijn ouders en broer vanuit kamp Westerbork op transport gezet naar Theresienstadt. Wat er daarna met hem is gebeurd, was lange tijd onduidelijk. “Lot onbekend,” vermeldt zijn kaart uit de cartotheek van de voormalige Joodsche Raad. Onderzoekers van kamp Westerbork ontdekten dat Mozes in werkelijkheid Joseph heette en uit Leeuwarden kwam. Ook op de transportlijst wordt hij Mozes genoemd. Hij werd een maand na aankomst in Theresienstadt naar Auschwitz gebracht. Daar werd hij vermoord, vijf jaar oud.
