‘Lichamen in waterput zijn slachtoffers antisemitische lynchpartij’

Onderzoekers in Groot-Brittannië hebben zeventien lijken in een waterput gevonden. Het gaat om lichamen van Joden die in de Middeleeuwen moeten zijn gelyncht. Het zou gaan om een antisemitische slachtpartij die rond 1190 plaatsvond in Norwich. De wetenschappers gebruikten moderne DNA-technieken, historische documenten en archeologische verslagen voor hun onderzoek. Dat geeft nieuwe inzichten in de Joodse medische geschiedenis van Europa, maar werpt ook een nieuwe blik op het anti-Joodse ‘bloedsprookje’.

Shopping mall
In Norwich ging in 2004 de schop in de grond voor een nieuw winkelcentrum. Algauw stuitten grondwerkers op een Middeleeuwse waterput waar ze zeventien stoffelijke resten van volwassenen en kinderen aantroffen. Ze lagen niet ordentelijk naast elkaar, zoals gebruikelijk is, maar door elkaar en in vreemde posities. Vermoedelijk waren ze vlak na hun overlijden met hun hoofd naar beneden in de put gegooid. Mogelijk zou er sprake zijn geweest van een gewelddadige dood. Er volgden archeologische opgravingen en het de bouw van het winkelcentrum duurde langer dan verwacht.

DNA-technieken
Onderzoeker Ian Barnes van het Natural History Museum in Londen raakte vanaf 2011 bij het project betrokken. “Eerst dachten we dat het waarschijnlijker was dat ze het slachtoffer waren geworden van een soort plaag, een epidemie, van hongersnood, zoiets,” zegt Barnes tegen de BBC. In de tien tijd heeft de technologie de onderzoekers een handje geholpen, omdat die steeds beter geworden is. “Onze belangrijkste taak was de identiteit van deze individuen op etnische niveau vaststellen.” 

Asjkenazische Joden
Van zes skeletten werd het DNA geanalyseerd. Daaruit bleek dat het om Asjkenazische Joden ging. Vier van de zeventien mensen waren nauw aan elkaar verwant. Verder hadden ze een paar genetische afwijkingen waarvan bekend is dat die vaker voorkomen bij Hoogduitse Joden. Omdat er een verbod ligt op het verstoren van Joodse begraafplaatsen had niemand eerder zo’n DNA-analyse kunnen doen, zeggen de onderzoekers tegen de VRT. “We wisten dat echter pas nadat we de genetische analyses uitgevoerd hadden.” 

Bloedsprookje
De wetenschappers vonden ook bewijs dat een van de jongens blauwe ogen en rossig haar had. Indertijd speelde rood haar een rol in antisemitische stereotiepen. Barnes: “Naarmate we meer en meer analyses uitvoerden, werd alles steeds meer en meer aannemelijk.” Hun onderzoek wees naar een heftige gebeurtenis: de antisemitische rellen in Norwich van 6 februari 1190. Die kwamen deels voort uit de moord op een plaatselijke niet-Joodse jongen, vijftig jaar daarvoor. Daarover gingen anti-Joodse theorieën rond. Het zogenaamde bloedsprookje, waarbij Joden ervan werden beschuldigd bloed van niet-Joden te drinken, zou daarin leidend zijn geweest.

Joodse begrafenis
Volgens de onderzoekers hebben de lichamen in de waterput inzicht geboden in de oorsprong van het hedendaagse antisemitisme, want het bloedsprookje leeft nog steeds voort, zij het in het westen op minder grote schaal. De wetenschappers benadrukken dat ze niet met zekerheid kunnen zeggen wat de directe oorzaak was van het overlijden van de zeventien individuen. Dat is een puzzel die DNA-onderzoek niet kan oplossen. Nadat de identiteit van de overledenen bekend was geworden, heeft de Joodse gemeenschap ze een Joodse begrafenis gegeven. 

Lees ook:
Sobibór geeft na 70 jaar geheimen prijs
Verscholen in uitgestrekte bossen van Polen, tegen de grens met Oekraïne en Wit-Rusland, ligt één van de grootse Nederlandse massagraven: vernietigingskamp Sobibór. In de Tweede Wereld- oorlog werden hier ruim 34.000 Nederlandse Joden vergast. Nu, bijna zeventig jaar later, hebben archeologen de gruwelijke geschiedenis blootgelegd.