Loe Lap, de dumpkoning die ‘het wist’ – boekrecensie

‘Loe Lap – de dumpkoning (Jodenbuurt – onderduik – geld en roem)’ is een prachtige, kloeke biografie over een echte Amsterdammer die bijna zijn hele familie kwijtraakte, maar er na de oorlog in slaagde om een klein imperium op te bouwen, schrijft Carine Cassuto. Zij las het boek en schreef een recensie.

Oudere Amsterdammers zullen zich Lap vooral herinneren om zijn creatieve en humoristische advertenties die hij vaak samen schreef met vriend en cabaretier Jan Blaaser. Zijn legerhandel zoals geigertellers, verrekijkers, maar ook stinkende Afghaanse jassen werd aan de man gebracht aan de hand van drie thema’s die voor Lap belangrijk waren: de oorlog, de actualiteit en overdrijving. 

Het 901 pagina’s tellende boek, met meer dan duizend voetnoten en een omvangrijke bibliografie had ook als promotieonderzoek kunnen dienen, als het een vraagstelling had gehad. Auteur René Görtzen – die eerder een biografie over Janusz Korczak schreef – was de schoonzoon van Lap en kon putten uit de vele gesprekken die hij met hem voerde. Tegelijkertijd weet hij voldoende afstand te houden tot zijn onderwerp. 

Loe wist het

Veel aandacht is er voor de aanloop naar de Sjoa en de vraag wat Joodse en niet-Joodse Nederlanders wisten. ‘Loe wist het’, schrijft Görtzen. Lap was maar matig opgeleid en bepaald geen boekenlezer, maar wel een fervent kranten- en tijdschriftenlezer die minutieus bijhield wat er ten oosten van Nederland gebeurde. 

In de biografie is er een speciaal plekje ingeruimd voor Bart Boom, de historicus die in 2012 Wij weten niets van hun lot publiceerde, waarin hij stelt dat de gewone Nederlander niet wist dat Auschwitz en Sobibor geen werk- maar vernietigingskampen waren. ‘Zelfs Duitsers in een woonhuis dat zicht bood op de schoorstenen van Auschwitz zeiden na de oorlog niets te hebben geweten of geroken. Ook Nederlanders logen, alleen lijkt hun leugen minder wreed omdat het woord ‘vergassing’ nog niet alom bekend was’, schrijft Görtzen. 

Blom

Schoonvader Lap zou het daar ongetwijfeld mee eens zijn geweest. Hij had weinig goede woorden over voor historicus Hans Blom, oud-directeur van het NIOD (Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie) die met zijn oratie In de ban van goed en fout zich verzette tegen wat hij het zwart-wit denken noemde in de geschiedschrijving van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog.  

‘Bij alle geluiden in die richting trad zijn afweergeschut in werking’, vertelt Görtzen. ‘Dat men ook analyseert en men zich laat meeslepen door troebele sentimenten of blindstaart op mensen die in de fout waren gegaan dan wel verzet hadden geboden, vond hij prima. Maar dan loop je het gevaar dat de afstand tot de oorlog groter wordt, dat je, zoals hij zei, je een dik boek over de samenstelling van Zyklon B schrijft zonder een pagina aandacht voor degenen die het gedwongen inademden’.

Boekjes op zich

Loe Lap – de dumpkoning had ook als serie kunnen verschijnen. Welk onderwerp Görtzen ook aansnijdt, er volgt steevast een flinke verdieping of het nu gaat om het Joodse marktleven, de introductie van de fiets of de opkomst van de vakbonden, de biograaf levert iedere keer een boekje op zich.  

De beschrijving van de zogeheten Zondagsmarkt bijvoorbeeld, is schitterend. In de straatjes van de Oude Jodenbuurt waar de jonge Loe ”vertier en spanning” vond, waren soms bijna negenhonderd kooplieden te vinden. Het was vaak zo druk dat de bezoekers voetje voor voetje door de straten schuifelden langs een breed assortiment, van speelkaarten tot een fluitje en hoeden.  

Tevoorschijn

Ontroerend is de beschrijving van het einde van de oorlog als Lap na drie jaar onderduik weer tevoorschijn komt. Schuifelend en op sloffen, ondersteund door zijn niet-Joodse verloofde Jos, zijn steun en toeverlaat, beweegt hij zich op 7 mei 1945 naar de Dam, onzeker over het lot van zijn familie – later blijkt dat zeven van de zeventig familieleden de oorlog hebben overleefd.

Op het Damrak horen ze de schoten van de achtergebleven Duitse soldaten en lopen de Gravenstraat in. Ze worden benaderd door een gewapend lid van de Binnenlandse Strijdkrachten die hun sommeert om door te lopen. ‘”Doorlopen.” En ik antwoordde: “Ja sorry, ik kan echt niet sneller.” Waarop hij: “Lopen zeg ik je, voor de moffen heb je ook gelopen!” Dat was mijn bevrijding, vergeet ik nooit’. Het voorval bevestigde zijn overtuiging dat ‘het antisemitisme wijder verbreid dan zichtbaar is’.

Titel: Loe Lap – de dumpkoning (Jodenbuurt – onderduik – geld en roem)
Auteur: René Görtzen
Uitgever: Uitgeverij Verbum
ISBN: 9789493028746
Prijs: 39,50 euro