NIOD ontvangt aquarel van Hitler
Een aquarel van Adolf Hitler is deze week aangeboden aan het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD). Dat deed een onbekende dame wiens vader het doek ooit voor 75 guldencent op de kop tikte. De instelling nam het kunstwerk in ontvangst om te voorkomen dat het in handen zou vallen van verzamelaars van nazi-spullen. Het gaat om een echt werk dat de dictator schilderde in Wenen, toen hij daar in zijn jonge jaren woonde en als kunstenaar zijn kostje bij elkaar scharrelde. Dit was voordat Hitler politiek actief werd en lang voordat hij dood en verderf kon zaaien.
“Ik wil niet al te paternalistisch overkomen,” zegt NIOD-directeur Frank van Vree tegen de Volkskrant, “maar het is goed dat zulke spullen niet op een veiling van nazi- parafernalia worden verhandeld.” Van Vree noemt de aquarel, waarop een toren in Wenen te zien is, ‘een bijzonder historisch document’ dat past in de collectie van het instituut. Het NIOD staat er voor open om het werk uit te lenen aan musea, mocht daar behoefde aan zijn. Het is echter de vraag of de Joodse gemeenschap er ook behoefte aan heeft of dit schilderij tentoongesteld zal worden. Voor velen blijft het een fout kunstobject.
De dame die de aquarel naar het NIOD bracht wil graag anoniem blijven. Ze vertelde Van Vree en de zijnen dat haar vader het ooit voor 75 guldencent had gekocht op een markt voor postzegels en munten. Toen hij weer thuis was en nog eens goed naar het schilderwerk keek, zag hij dat het gesigneerd was door ene ‘A. Hitler’. Uit een mail van de vrouw aan het NIOD: ‘Na geconstateerd te hebben wat voor beladen object hij in handen had, heeft hij het van schrik heel diep weggestopt’. Zelf wilde de dame het ook niet in huis hebben of ergens ophangen. Ze bood het aan bij twee Nederlandse veilinghuizen, die het weigerden te veilen.
Het NIOD nam het schilderijtje niet zomaar aan. Omdat er veel valse doeken van de ex-dictator in omloop zijn, liet Van Vree het doek eerst grondig onderzoeken. Zo bestudeerde het instituut de herkomst van de twee zegels op de achterkant en werd papierrestaurator Bas van Velzen van de Universiteit van Amsterdam benaderd om het het papier en de kartonnen achterzijde te analyseren. “We hebben niets gevonden dat erop wijst dat dit nagemaakt is,” aldus Van Velzen, die het onderzoek belangeloos verrichtte.
Hoogstwaarschijnlijk maakte Hitler de aquarel tussen 1908 en 1913, de jaren waarin hij in Wenen woonde en werkte. Toentertijd was hij kunstschilder en droomde hij van een glorieuze toekomst als groot kunstenaar. Hij vervaardigde veel schilderijen die thans nog in omloop zijn. Niet alleen nazi-verzamelaars en Neo-nazi’s willen de doeken hebben, maar ook onderzoeksinstellingen en musea hebben er interesse naar. Het gaat om honderden schilderijen en aquarellen, die Hitler meestal naschilderde van ansichtkaarten. Het werk is te vergelijken met de goedkope schilderijen die tegenwoordig in verschillende Europese steden op straat door verkopers worden aangeboden.
Tot nu toe dachten experts dat er geen werken van Hitler in Nederland zouden zijn. De aquarel die het NIOD nu in handen heeft, is dus het eerste en enige kunstwerk van de dictator dat zich in de polder bevindt. De meeste kunstwerken van Hitler horen bij privéverzamelingen in onder andere Oostenrijk, Duitsland, Groot-Brittannië en de Verenigde Staten. De Amerikaanse krijgsmacht heeft vier werken van Hitler in beheer die na de Tweede Wereldoorlog als oorlogsbuit naar Amerika verscheept zijn. In de afgelopen jaren zijn regelmatig werken van Hitler geveild. In 2015 brachten veertien schilderijen, aquarellen en tekeningen gezamenlijk 400.000 euro op bij een veilinghuis in het Duitse Neurenberg.
Het komt niet vaak voor dat kunst van Hitler zelf het nieuws haalt. Meestal gaat het om Joodse roofkunst uit de Tweede Wereldoorlog, zoals de omstreden collectie van de inmiddels overleden Duitser Cornelius Gurlitt.
