‘Omdat ik geen lam voor de wolven wil zijn’ – recensie

Het is uitdagend een boek te schrijven over het Joods verzet in de Tweede Wereldoorlog. Historicus en journalist Ben Braber deed het, wat resulteerde in Omdat ik geen lam voor de wolven wil zijn. Joods verzet in Nederland in de Tweede Wereldoorlog. David Barnouw las het boek en schreef er een recensie over.

‘Er bestaat een hardnekkige mythe dat Joden in ons land weinig tot geen verzet zouden hebben gepleegd toen ze tijdens de bezetting werden afgevoerd naar de vernietigingskampen’. Dat is de basis voor het nieuwe boek van Ben Braber en hij wil met zijn studie deze mythe vernietigen. Daar begint het probleem, want bestaat die mythe wel?

Weinig nieuws

In de serieuze Holocaust-literatuur over Nederland is die mythe niet terug te vinden en als het elders wel te vinden is, moet de schrijver dat benoemen. Hij schrijft zelf al sinds 1985 over verzet van Joden in velerlei vorm, dus wie moet er nu overtuigd worden? Omdat ik geen lam voor de wolven wil zijn. Joods verzet in Nederland in de Tweede Wereldoorlog is een sympathiek boek, maar de geïnteresseerde lezer zal er niet veel nieuws in vinden. In tien korte hoofdstukken komen verschillende vormen van verzet naar voren, steeds met nadruk op de Joden die daaraan meedoen.

Gratie verleend

Bekende namen worden uitgediept, zoals als eerste die van George Maduro, die in mei 1940 als tweede luitenant bij Ypenburg vocht. Dat schaart de auteur al onder verzet, hetgeen merkwaardig te noemen is. Over zijn verdere verzetsactiviteiten is echt weinig bekend en de woorden ‘waarschijnlijk’, ‘wellicht’ en ‘mogelijk’ maken geen sterke indruk. En ja, er waren Joden bij de Ordedienst en ook een bij de Geuzen, zoals Sebil Minco. Hij was ook ter dood veroordeeld, maar als minderjarige werd hem gratie verleend en overleefde hij de oorlog.

Spannender

Bij protesten en illegale bladen waren Joden betrokken, maar het meest duidelijk bij de verschillende vechtpartijen in Amsterdam eind 1940, begin 1941. Joden verdedigden zich tegen provocerende NSB’ers en werden daarbij door niet-Joodse vrienden geholpen. Wat er in en rond de Amsterdamse Jodenbuurt gebeurde, is al eerder beschreven (o.a. in De februaristaking 25-26 februari 1941 van B.A. Sijes uit 1954), maar de auteur geeft meer details. Ook maakt hij het spannender: zo worden schermutselingen van enige minuten van de term ‘veldslag’ voorzien, waar ‘Joodse knokkers een gevecht op leven en dood’ leverden.

Cijfers

Aan het eind van zijn boek probeert de auteur het Joodse verzet te kwantificeren, hetgeen een hachelijke zaak is. Hij gaat uit van de strenge definitie van Loe de Jong, die stelt dat er ongeveer 45.000 illegale werkers waren, die deel uitmaakten van het georganiseerd verzet. Als daaronder 1.500 Joden zijn, dan is dat veel, maar er zijn tal van historici die vinden dat De Jong een veel te laag cijfer geeft. Zo komt Dick Verkijk op meer dan een miljoen (!), waarbij 1.500 Joden op eens erg weinig zijn. Met cijfers kun je dus alles, en niets, uitleggen.

Onderduiken

De eerste 150 bladzijden schetst de auteur een positief beeld van wat hij Joods verzet noemt (verzet van Joden is een betere aanduiding), komt hij in het laatste hoofdstuk tot een soberder conclusie. Door de deportaties ging onderduiken en zelfbescherming voorop staan en ‘Het succes van bijna alle vormen van Joods verzet hing in feite af van niet-Joodse hulp.’

Laten we het voortaan niet meer over een ‘hardnekkige mythe’ hebben of ‘hardnekkig misverstand’, zoals de schrijver het ook noemt. Nee, want belangrijker is de slotzin van dit boek: ‘Zelfs in de allermoeilijkste en meest ondraaglijke omstandigheden waren er personen die terugvochten, vasthielden aan het leven, hun eigenwaarde hooghielden en anderen bijstonden.’

Titel: Ben Braber
Auteur: ‘Omdat ik geen lam voor de wolven wil zijn. Joods verzet in Nederland in de Tweede Wereldoorlog’
Uitgever: Balans
ISBN: 9789463824019
Prijs: 21,99 euro