Sarah Bernhardt, la divine – filmrecensie

De nieuwe biografische film Sarah Bernhardt, la divine van Guillaume Nicloux is een ode aan een van de meest spraakmakende vrouwen uit de Franse cultuurgeschiedenis: actrice, vrijdenker, kunstvernieuwer en – niet onbelangrijk – een vrouw van Joodse afkomst die in een antisemitisch Europa haar eigen stem vond.

In een tijd van maatschappelijke omwenteling, waarin religieuze, politieke en sociale spanningen opliepen, was Sarah Bernhardt een onverschrokken icoon. De film biedt echter meer dan alleen een portret van een theaterlegende: het is een verhaal over trots, identiteit en verzet.

Karikatuur

Sarah Bernhardt werd in 1844 geboren als Henriette-Rosine Bernard, dochter van de Nederlandse tippelaarster Julie Bernard. Haar moeder was Joods, en hoewel Sarah op jonge leeftijd werd gedoopt en katholiek werd opgevoed, bleef haar Joodse afkomst onderwerp van publiek debat en antisemitische karikatuur.

In de Franse pers werd haar afkomst vaak gebruikt om haar te ondermijnen: als ze geprezen werd, werd haar Frans-katholieke identiteit benadrukt; als ze bekritiseerd werd, had men het over haar ‘oosterse’ of ‘vreemde’ wortels. Bernhardt zelf heeft haar afkomst echter nooit verloochend. Integendeel: ze sprak met trots over haar Joodse achtergrond, iets wat ook prominent in de film zit.

Dreyfus-affaire

Een van de meest aangrijpende passages in de film is Bernhardts betrokkenheid bij de Dreyfus-affaire. Deze affaire, die Frankrijk aan het einde van de negentiende eeuw diep verdeelde, begon in 1894 met de veroordeling van Alfred Dreyfus, een Franse legerkapitein van Joodse afkomst. Hij werd beschuldigd van spionage voor Duitsland en zonder overtuigend bewijs veroordeeld tot levenslange deportatie. Pas jaren later zou blijken dat hij slachtoffer was geworden van een diepgeworteld antisemitisme binnen het Franse leger en gerechtelijk apparaat.

J’accuse…!

De jonge Franse republiek wankelde, de publieke opinie versplinterde, en antisemitische sentimenten kregen vrij spel. Terwijl veel intellectuelen zwegen, koos Bernhardt resoluut partij. Ze steunde Émile Zola’s beruchte open brief J’accuse…! waarin hij het establishment beschuldigde van antisemitisme. Bernhardt verloor vriendschappen, werk en zelfs het contact met haar eigen zoon Maurice, een uitgesproken tegenstander van Dreyfus. Toch bleef ze volharden. In een tijd waarin publieke figuren zich liever afzijdig hielden, sprak Bernhardt zich openlijk uit voor gerechtigheid – een daad die haar meer eer toekomt dan menig toneelrol.

Overleven

De film toont Bernhardt niet alleen als politiek betrokken burger, maar ook als revolutionair artieste. Ze brak met tradities, speelde Hamlet in travestie, regisseerde haar eigen voorstellingen en stond als een van de eerste vrouwen aan het hoofd van een eigen theatergezelschap.

Nicloux laat zien hoe zij, ondanks een nare ziekte waardoor ze een been verloor, ouderdom en kritiek, bleef optreden – als was het theater haar ware vorm van overleven. Haar overtuiging dat kunst en ethiek hand in hand gaan, maakt haar ook vandaag nog tot een voorbeeld.

Vlees en bloed

De hoofdrol van Sandrine Kiberlain is subtiel en indrukwekkend. Ze speelt Bernhardt niet als een onaantastbaar icoon, maar als een vrouw van vlees en bloed: grillig, geniaal, kwetsbaar, maar altijd sterk. De cinematografie is barok en toch rustig, de muziek ingetogen, de dialogen levendig – alles draagt bij aan een sfeer van melancholie én bewondering.

Morele moed

Sarah Bernhardt, la divine is geen klassieke biopic, maar een intelligent en gelaagd eerbetoon aan een vrouw die haar tijd vooruit was. De film is niet alleen een portret van een uitzonderlijke vrouw, maar ook een herinnering aan de strijd tegen antisemitisme, aan het belang van morele moed, en aan de kracht van kunst als vorm van verzet. In tijden waarin Joodse gemeenschappen opnieuw te maken krijgen met polarisatie en haat, is Bernhardts verhaal urgenter dan ooit.