Tekeningen uit Franeker Kibboets overgedragen aan nabestaande van tekenaar

In Franeker heeft de familie Van der Valk [niet te verwarren met de familie van de hotelketens, red] tekeningen teruggegeven aan de Israëlische Irit Cohn. Haar Joodse familie woonde meer dan 75 jaar geleden in de Franeker kibboets, een Joodse agrarisch opleidingsproject dat voor de Tweede Wereldoorlog in het Friese stadje liep. Eerder werd tegenover het voormalige kibboetsgebouw een namenmonument onthuld voor de Joden die ooit in deze kibboets woonden en die in de Sjoa zijn vermoord.

Geen roofkunst

Irit Cohn, de dochter van tekenaar Hans Martin Cohn, was vrijdag vanuit Israël naar Franeker gekomen om de schetsen van haar vader in ontvangst te nemen. Ze had deze nog nooit in het echt gezien. Ruim 75 jaar lagen ze op zolder bij de familie Van der Valk. Het is onduidelijk wie ze heeft gegeven, want naar eigen zeggen weet Betty van der Valk (een van de oudste familieleden) dat niet meer. Er is geen sprake van roofkunst.

Spoorloos

“Het werd gebracht en gezegd: het is van Hans, hij is naar Israël,” zegt Betty van der Valk tegen Omrop Fryslân. “Mijn vader en moeder hebben daarna nog heel lang gezocht naar Hans. Ze konden hem niet meer vinden. Dan hoor ik dat hij pas in 2008 is overleden. Mijn vader had dat zo mooi gevonden als hij ze terug had kunnen geven.” Hans Cohn was een van de kibboets-bewoners die de Sjoa overleefde. Na de oorlog toog hij naar Israël. Zijn tekeningen liet hij in Friesland achter.

Kibboetsgebouw

Franeker had voor de oorlog een kibboetsgebouw voor Joden die in de omliggende landerijen in de landbouw werkten. In feite werd dier een collectief gevormd, vergelijkbaar met de kibboetsiem in het toenmalige Britse Mandaatgebied Palestine en het huidige Israël. Cohn kwam in 1939 aan als leerling die binnen het project een landbouwopleiding ging volgen. Twee jaar later werd de kibboets middels een razzia ontruimd. Hij wist te ontkomen en onder te duiken, maar kwam als een gebroken mens uit de oorlog.

Naar Israël

Op zijn tekeningen zijn landbouwtaferelen te zien. Zo zit er een tekening van een zaaier bij, aldus Omrop Fryslân. Dat is ook wel door andere kunstenaars gemaakt, zegt Arjo Hillebrand van het Historisch Centrum Franeker. “Het geeft hoop aan voor de toekomst. Dat je zaait om iets te oogsten. Hij schildert daarnaast dingetjes over Israël, met Hebreeuwse tekens. Hij is duidelijk bezig met één doel: naar Israël.” Irit Cohn nam de tekeningen met genoegen en veel belangstelling in ontvangst. Ze deelde vervolgens mee dat ze in Franeker moeten blijven. Het Historisch Centrum heeft beloofd ervoor te zorgen dat ze goed bewaard blijven.

Namenmonument

In Franeker werd in november 2022 een namenmonument geopend, vlak tegenover het oude kibboetsgebouw. Op de gedenksteen staan de namen van de in de Sjoa vermoorde kibboetsbewoners, voornamelijk Joodse jongeren. Zij volgden hier tussen 1934 en 1941 een landbouwopleiding. Na het behalen van hun certificaat gingen ze aan de slag in Brits Mandaatgebied Palestina. In de zeven jaren er een kibboets aan de rand van Franeker was gevestigd, hebben ruim negentig Joden daar gewerkt en gewoond. Zeker 25 van hen overleefden de Sjoa niet. Hun namen staan op het gedenkteken.

Lees ook:
Hernieuwde uitgave Hartog Beems ‘Joden van Leeuwarden’ laat verleden herleven
Leeuwarden bezat al opmerkelijk vroeg een goed georganiseerde Joodse gemeenschap. Dat was te danken aan Jacob ‘de Jode’, die hier omstreeks 1650 kwam wonen. Zijn vader Uri Halevy was de eerste rabbijn van de Portugese Joden in Amsterdam. Dat valt te lezen in de hernieuwde uitgave van Joden van Leeuwarden, een boek dat in 1974 voor het eerst verscheen. Het werd destijds geschreven door Hartog Beem.