Van Alladin en Hitler
Vakantie. Ik heb er niet zoveel mee. Van wentelteefje spelen op het strand raak ik overspannen. Ik reis liever, en dan bij voorkeur naar ‘oude grond’, waar het verleden zichtbaar is. Dat cultuur snuiven doe ik over het algemeen zo fanatiek, inclusief inlezen, de locatie in historisch perspectief plaatsen en aantekeningen maken voor dat reisboek dat ik ooit nog wil schrijven, dat ik soms vermoeider terugkom dan ik ben gegaan. Wat mij niet echt deert want wat een rijkdom: lopen door het Alhambra, slenteren door Venetië, archeologische sites bekijken in Israel of de altijd magische wandeling door de tijdloze woestijn. Wat een voorrecht om te zingen met boerinnen in Malawi, te dansen met Armaren in Ethiopië, te discussiëren met bedoeïenen in Petra, ‘Babaji’s’ in India en taxichauffeurs op Bali. En ik wil Timboektoe nog zien, en het Iraanse Isfahan; ik moet immers kunnen dromen.
Wil ik echt even niets, dan doe ik een weekje Zweden. Niet omdat dat land me nu zo aantrekt (de enige stek die me daar tot nu toe heeft geïnspireerd was Carl Larsson Garden) maar omdat m’n neef en beste vriend er een tweede huis heeft. In the middle of no where, daar waar je het einde van de wereld lijkt te hebben ontdekt en dan rechtsaf slaan omdat je er anders vanaf valt. Deze column schrijf ik in het laatste uurtje voor vertrek naar Kopenhagen, waar ik met de dierbare dochter van mijn neef het vliegtuig terug naar Amsterdam neem. Wat ik heb gedaan? Op mijn iPad Twitter gevolgd en gezien wat voor drama zich heeft afgespeeld in Syrië, dat hier op een Zweedse veranda veel verder weg lijkt dan in Nederland. En verder, iedere avond een film gekeken, het weer niet droog gehouden bij ‘Out of Africa’, salades gemaakt, drankjes en hapjes – de zalm hier is goddelijk – en oude herinneringen aan gemeenschappelijke familieleden opgehaald. Ik sliep in de familiekamer, onder het toeziend oog van mijn toen nog jonge opa, met zijn zeven oudere zusters. Mijn opa stierf in 1980, op 86-jarige leeftijd. Je begrijpt, de foto is niet van gisteren.
Hoogtepunten van deze week tussen ritselend berkenblad: de dag dat ik samen met mijn neef in de tuin aan het werk was. Zelden een therapeutischer bezigheid gehad dan snoeien, zagen en het afval door de shredder halen: het positief omzetten van opgekropte agressie. Neef lief en ik beseften hoe prachtig opa het zou hebben gevonden als hij ons zo aan het werk had gezien.
Ook was er een bezoek aan een grote antiekmarkt, hier in Smaland. Ik ben dol op dit soort markten en scoorde er een antieke, oriëntaalse pot die zo uit het sprookje van Alladin leek te komen. Ja, in Zweden… Hoe dat ding hier ooit verzeild is geraakt blijft een raadsel, maar hij emigreert nog een keer, naar Amsterdam. Verder wat antieke boeken – leer en goud op snit – van het jaar voor de Franse revolutie.
Hoe anders de Zweden met het verleden omgaan dan Nederlanders, bleek uit de open en bloot liggende memorabilia uit de Tweede Wereldoorlog. Nog niet eerder zag ik zo veel getuigen van de nazitijd bij elkaar: portretten van heren in uniform met een hakenkruisband om de arm, Duitse helmen, pakjes ansichtkaarten met SS-propaganda, en hakenkruisspeldjes. Het greep me naar de keel. Hoe gemakkelijk vergeten we dat dat ‘beschaafde’ Zweden tijdens de oorlog neutraal was en stevig met de Nazi’s collaboreerde. En anno 2013 heeft de Joodse Gemeenschap in Malmö het weer zwaar te verduren.
De wereld is kort van memorie. Je ziet het in Egypte, waar twee jaar na dato het leger, de grote vijand van de revolutie, nu weer een ‘heldenrol’ wordt toebedeeld. Je ziet het hier op de markt.
Is het een afwijking? Die liefde voor de geschiedenis? Voor die foto van opa? Voor die drie beeldige, leergebonden boekjes uit 1788? Voor stapels ‘oude stenen’ die we opgravingen noemen en met de lessen die het verleden ons kan leren? Ja, het is een cliché: wie de geschiedenis niet kent, is gedoemd hem te herhalen. Ik geloof dat ik bij thuiskomst toch maar eens drie keer over Alladins-urn wrijf. Kijken of er een geest uit de fles komt die ervoor kan zorgen dat historisch besef weer een wat prominentere plek krijgt: op scholen, universiteiten en in de politiek [EV].
