Vrijheid in onze tijd – column Nathan Bouscher
‘Het is Pesach, Joods Pasen. Na een intensieve voorjaarsschoonmaak zitten Joden uit de vier hoeken der aarde aan tafel met familie, vrienden en gasten om de bevrijding van slavernij in Egypte te herdenken en vooral te herbeleven. Het vrijheidsfeest moet volgens de traditie van generatie op generatie worden doorverteld.
Wij leven in de meest vrije tijd in de geschiedenis van de mensheid. Veel volkeren hebben zich weten te bevrijden van hun absolute leiders en leven in een rechtsstaat waar burgers beschermd worden door (mensen)rechten. Meer dan ooit tevoren krijgen mensen de beschikking over hun eigen leven. Maatschappelijke vrijheid is exponentieel aan het groeien en niet meer te stoppen, hoezeer conservatieve krachten zich hiertegen ook verzetten. Dit is geheel te danken aan de explosief toegenomen vrijheid van communicatie en mobiliteit in de afgelopen eeuw. We leven in een bijzondere tijd.
Politieke en burgerlijke vrijheden gaan niet alleen gepaard met meer welvaart en een groter welzijn, ze komen er uit voort. Wanneer aan het einde van de Middeleeuwen handel begint te ontstaan en de eerste steden opkomen, zorgt een nieuwe groep burgers voor het doorbreken van de eeuwenlange adellijke macht.
In de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden vestigen Sefardische Joden zich aan het einde van de zestiende eeuw die de Spaanse Inquisitie ontvluchten. In de eerste republiek ter wereld van de moderne geschiedenis, draaide deze staat destijds om de koopman en niet om de dominee en de jonge “staat” groeide uit tot de welvarendste en meest vrije in zijn tijd.
Twee eeuwen later kwam, te beginnen in Frankrijk, de middenstand in Europa in opstand tegen de totalitaire vorsten die hen onderdrukten en kwamen Verlichtingswaarden in de grondwet te staan: scheiding der machten, vrijheid en gelijkheid van de burger. Joden werden voor het eerst als gelijke voor de wet gezien.
‘Volledige vrijheid is goed’
De geschiedenis laat zien dat economische vrijheid leidt tot meer politieke vrijheid. Om die reden moet ieder weldenkend mens tegen handelsboycots en voor associatieverdragen zijn. Dit geldt overigens niet zonder meer voor gepolitiseerde associatieverdragen (Oekraïne) of boycots van staatsbanken en -bedrijven (Iran). Vrijhandel maakt de wereld vrijer, gelijker en rijker.
Dezelfde vrijheid van communicatie en informatie – eerst de boekdrukkunst en nu het internet – die de mensheid bevrijdt uit achterhaalde politieke verbanden bevrijdt ons collectief en individueel denken en zijn. Om die reden ben ik realistisch optimistisch over de toekomst. Ik spreek dit bewust uit om mijzelf (en u) te bevrijden van de onheilspellende gedachten die zich regelmatig van mij meester maken bij het vernemen van actualiteiten in de wereld. Geen verandering gaat zonder slag of stoot, zonder vallen en opstaan, maar het zal onvermijdelijk en ten goede geschieden.
Echte vrijheid is meer abstract. Ieder mens is vrij om te denken, te geloven en te voelen. Hoewel niemand behalve het individu zelf dit kan veranderen, worden wij van jongs af aan beperkt. In de opvoeding en scholing leren wij moraliteit, omgangsnormen en waarden aan. Een constante stroom van informatie uit onze omgeving beïnvloedt constant onze manier van denken. Veel actoren waar wij ons al dan niet van bewust zijn, hebben er belang bij als wij bepaalde gedachten (niet) hebben. De mens is genegen zich comfortabel te voelen bij aangeleerde waarheden. Moeilijk en ongemakkelijker is het luisteren naar andere opvattingen en het stellen van belangrijke, kritische vragen die ons meer vrijheid kunnen geven.
Op Pesach stellen wij veel vragen. Waarom beantwoorden Joden veel vragen met wedervragen?
Waarom niet?
Volgend jaar in Jeruzalem!’
