Wat betekent de Duitse verkiezingsuitslag voor Joden? – achtergrond

In Duitsland waren afgelopen zondag verkiezingen voor een nieuwe Bondsdag. Naast dat de CDU/CSU van Friedrich Merz als sterkste uit de bus kwam, groeiden ook het extreem-linkse Die Linke en de radicaal rechts e Alternative für Deutschland (AfD). Dit zijn beide partijen met waar antisemitisme niet ver weg is. Welke impact hebben de verkiezingen op het Joodse leven in Duitsland? En hoe reageren prominente Duitse Joden op de uitslag?

In het Konrad-Adenauer-Haus, het hoofdkwartier van de CDU in Berlijn, verzamelden de christendemocraten zich om de overwinning van Friedrich Merz bij de Bonsdagverkiezingen te vieren. Het werd echter een Pyrrusoverwinning, want in tegenstelling tot wat voorspeld, bleef de partijcombinatie CDU/CSU steken op 28,52 procent. Gerekend was op dertig procent of meer, zodat Merz een strakker mandaat zou krijgen van de kiezers. Gehoopt was op het leegzuigen van de AfD, maar ook dat gebeurde niet.

Winst, verlies

De rechts-radicale AfD verdubbelde zich weliswaar van tien naar ruim twintig procent, maar wist ook niet door te stoten. Vooraf was rekening gehouden met een hogere uitslag, omdat bepaalde burgers vanwege het taboe op de partij liever niet aan peilbureaus zouden zeggen dat ze erop gingen stemmen. Dat scenario bleef uit. De grote verliezers was de SPD, die bijna tien procent verloor en op vijftien uitkwam. Ook de Groenen en liberale FDP verloren flink. Die laatste haalde de kiesdrempel niet. Die Linke stootte door van vijf naar ruim acht procent.

Brandmauer

Daags na de verkiezingen kondigde Merz aan open te staan voor een formatie met de SPD, aangezien dat de combinatie is waarmee een tweepartijen-regering kan worden gevormd. Alle andere combinaties vallen wat hem betreft af, ook een van de AfD, waartegen een cordon sanitaire (‘Brandmauer’) geldt. Ondanks dat Merz eerder de stemmen van de AfD-fractie in de Bondsdag op de koop toe had genomen toen hij strenger migratiebeleid voorstelde, houdt hij zich aan het cordon. Zodoende dat cijfermatig allen de SPD overblijft.

Flanken sterker

Hoe ziet de nieuwe Bondsdag eruit voor Joods Duitsland? Allereerst zijn er nu twee partijen op de flanken in het parlement die bijna dertig procent van de kiezers vertegenwoordigen. De AfD komt op voor Joden en Israël, maar heeft de schijn tegen vanwege het feit dat er neo-nazi’s en rechts-extemisten in de partij rondlopen. Mede daarom wordt de AfD in de gaten gehouden voor de binnenlandse veiligheidsdienst (BfV) en zijn vele gematigden al uit de partij vertrokken. Antisemitisme en rechts-extremisme zijn nooit ver van elkaar verwijderd.

Reichinnek

Daarnaast is er de links-extreme Die Linke, een partij die tot op een paar weken terug de kiesdrempel van vijf procent niet meer leek te halen, maar die door een woedende rede van haar lijsttrekker Heidi Reichinnek veel jonge kiezers trok. Die Linke is openlijk pro-Palestijns en neemt geen afstand van anti-Israël-kritiek met een antisemitische insteek of bijsmaak. Net als elders gaan ultra-links en antisemitisme in Duitsland samen. Ook is er nog dergelijk anti-Joods geluid aanwezig bij de Groenen en in de SPD, zij het in veel mindere mate.

Nasmaak

“Verkiezingen waarbij alleen de AfD en Die Linke zich winnaar voelen, laten een bittere nasmaak achter,” zegt voorzitter Josef Schuster van de Centrale Raad voor de Joden in Duitsland tegen de Juedische Allgemeine. “Politici en burgers wekken de indruk dat ze gevangen zitten in een script van extremen, waarvan het hoogtepunt nog moet komen. Dit moet stoppen.” Schuster is bezorgd over het gegeven dat bijna dertig procent van de Duitse kiezers zich op de randen begeeft.

Geen signalen

Het standpunt van de Centrale Raad voor Joden over de AfD is duidelijk: de partij biedt antisemieten een thuis, zoekt openlijk naar taalkundige en ideologische verbanden met rechtsradicalisme en neonazisme, en speelt in op de angsten van mensen. Dat is echter een zaak voor de BfV en niet voor de Joden in Duitsland, meent Schuster. “Ook horen we geen serieuze signalen van links over de bescherming van Joden en nog minder over de verantwoordelijkheid van Duitsland voor de veiligheid van Israël.”

Knobloch

Schuster spreekt van ‘golven van ontevredenheid en populistische pseudo-oplossingen die de politieke rafelranden in ons land versterken’. Ook Sjoa-overlevende en voorvrouw van Joods München en Oberbayern, Charlotte Knobloch reageerde op de uitslag. ‘Duitsland is een ander land geworden,” zei ze tegen persdienst DPA. “De verantwoordelijkheid voor de democratische partijen is nog nooit zo groot geweest. Het draait nu om alles: onze democratie.”

Geschokt

Andere Joodse vertegenwoordigers en prominenten in Duitsland waren eveneens geschokt door de uitslag. Journalist en advocaat Michel Friedman: “De anti-democratische, mensen-hatende partij is nu de grootste oppositiepartij. Daarmee dringt het steeds meer door in het dagelijkse politieke leven. Ik maak mij grote zorgen.” Wat nu nodig is, is goed overheidswerk en een stevig, constructief debat met de kiezers. “Er is niet veel tijd meer.”

Jonge kiezers

Met name jongeren hebben op de AfD en Die Linke gestemd. Hoewel uit onderzoek blijkt dat jongeren hun stem later in hun leven vaker aan andere partijen geven, is het niettemin een teken, vinden velen in de Joodse gemeenschap. Schuster en de Centrale Raad voor de Joden zullen de nieuwe regering daar op wijzen. Anderzijds zij er ook wensen, zoals het blijven reguleren van legale migratie, wat de Joodse gemeenschap geen windeieren heeft gelegd omdat Joden van buiten Duitsland onder hen zijn komen wonen.

Hamas

Schuster kijkt ook naar Israël: “We moeten duidelijk zijn: de uitstroom van Duits belastinggeld naar onbekende structuren, die uiteindelijk tot Hamas leiden, moet eindelijk stoppen. Hoe deze praktijk nog verdedigd kan worden, is mij een raadsel.” Hetzelfde geldt voor staatssteun aan personen en groepen die haat tegen Israël aanwakkeren en antisemitische verhalen verspreiden.

Niet weer trakteren

“Als we echt om onze liberale waarden geven, laten we dan eindelijk stoppen met deze onzin. Vrijheid wordt niet met verboden verdedigd, dat is duidelijk. Maar het vrijwillig en soms moedwillig uithollen van vrijheden kan niet langer goed blijven gaan. Het is een vrijbrief voor populisten en extremisten die niets beter maken, maar alles kapotmaken. Laten we ze alsjeblieft niet nog een keer trakteren,” aldus Schuster tegen de Juedische Allgemeine.

Netanyahu

De Israëlische premier Benjamin Netanyahu kreeg maandag meteen een uitnodiging van beoogd bondskanselier Merz om naar Duitsland te komen. Hij gaat ervoor zorgen dat de premier niet zal worden gearresteerd, wat kritiek in binnen- en buitenland opleverde. Tegen Netanyahu loopt een internationaal opsporingsbevel van het Internationaal Strafhof in Den Haag. Zelf zei de Israëlische premier er naar uit te kijken nauw samen te werken met de nieuwe Duitse regering en het partnerschap met Duitsland te versterken.

Jodenhaat

In de laatste jaren is de Jodenhaat in Duitsland almaar toegenomen. In de steden maar ook op andere plekken kunnen zichtbaar religieuze Joden niet meer veilig over straat. Ook worden Joden geschimpt en antisemitisch bejegend. De haat tegen Israël slaat over in haat tegen Joden, omdat beiden op een hoop worden geveegd. Na 7 oktober 2023 is ook in Duitsland een explosieve groei van antisemitische incidenten te zien. De vorige regering zei ertegen te zijn, maar heeft de groei niet kunnen indammen. Het is aan de komende regering om daar nog serieuzer werk van te maken.