De wereld op zijn kop – column Femmetje de Wind

Een jaar na 7 oktober constateert Femmetje de Wind dat velen hun grip op de werkelijkheid verloren hebben. ‘Ons moderne godsdenken heeft zich gemanifesteerd in het ultieme IK-denken. Onze telefoon is de nieuwe Bijbel, TikTok en Instagram zijn de nieuwe profeten’. De Wind: we moeten proberen het narratief van de ander te leren kennen. Juist nu.

Sinds 7 oktober 2023 heeft iedereen zijn eigen waarheid. De NOS citeert terreurbeweging Hamas alsof het de consumentenbond is. De Volkskrant plaatst zonder schroom antisemitische cartoons. HUMO laat zijn columnist moordfantasieën op Joden ventileren. RTL Nieuws meldt dat Israël zich schuldig maakt aan ‘apartheid’ en bij Nieuwsuur zit een Libanon-deskundige die meent dat Hezbollah ‘ook goede kanten heeft’. Het is maar een greep uit recente media-uitingen waarin een bepaald beeld wordt gecreëerd dat ik niet meer herken als waarachtig.

Appgroep

‘Ik begrijp de wereld niet meer’, appt iemand in een van de Joodse app-groepen waarin ik me sinds 7 oktober heb verschanst. Dit keer gaat het over een krantenbericht waarin Israël wordt neergezet als de grote koloniale agressor. Iemand anders appt: ‘En waarom kopt de Volkskrant dat Israël een oorlog begint tegen Hezbollah? Weten ze dan niet dat Hezbollah al jaren bezig is Israël te bestoken met raketten?’ Het wordt steeds gekker, schrijft weer een ander. ‘Waarom ziet men niet hoe het zit?’

God is dood

Nietzsche dropte ooit de bom: ‘God is dood’. Niet bepaald een lekkere leus voor op je Instagram-account, maar hij had een punt. Met de ‘dood van God’ bedoelde hij dat het christelijke normen en waardenstelsel langzaam ineen begon te storten. Hij zag dit als een groot gevaar voor de toekomst van de mensheid, want zonder het opperwezen als basis voor onze morele principes, als houvast en onderscheid tussen goed en kwaad, zouden wij veroordeeld zijn tot nihilisme en chaos.

TikTok-profeet

Bij gebrek aan houvast vinden we onze werkelijkheid vandaag de dag online. Ons moderne godsdenken heeft zich gemanifesteerd in het ultieme IK-denken. Onze telefoon is de nieuwe Bijbel, TikTok en Instagram zijn de nieuwe profeten die elke dag een nieuwe profetie brengen #blessed #truth #followme. Mensen delen klakkeloos oneliners als ‘From the river to the sea’ en ze plaatsen ‘schattige’ watermeloentjes in hun stories om zich solidair te tonen met ‘de slachtoffers’.

Als je doorvraagt naar hun motieven, kwaken ze wat over daders en onderdrukking. Die meloentjes blijken vooral een symbool van erbij willen horen. Wat er in Soedan gebeurt of met de Oeigoeren in China? Boeit niet. ‘All eyes on Rafah’.

Informatietijdperk

Ik heb altijd geleerd dat je problemen kunt oplossen met kennis. En om kennis te vergaren heb je informatie nodig. Nou wil het feit dat we van informatie tegenwoordig meer dan genoeg hebben. En toch lijkt dit niet te leiden tot een beter begrip van de werkelijkheid. Sterker nog: het is bedroevend te zien hoe weinig historisch besef de media tentoonspreidt. De zogenaamde ‘waarheid’ gaat als een wisselbokaal naar hen die het hardste schreeuwen. Maar échte kennis vereist tijd, aandacht, kritiek, verdieping en volharding.

Waarheid vinden

Yuval Harari, de hipsterversie van Nietzsche, schetst in zijn nieuwste boek Nexus een apocalyptisch beeld van onze toekomst. Informatie gaat ons niet naar de werkelijkheid leiden en AI al evenmin. Nee, informatie wordt volgens Harari vooral gebruikt voor het bouwen van netwerken door machthebbers. Het gaat daarbij niet om het vinden van de waarheid, het gaat erom dat al die mensen dezelfde informatie als de waarheid gaan zien. Zo hebben de Volkskrant-lezers sinds 7 oktober een eigen realiteit en de Telegraaf-lezers idem dito.

Medemenselijkheid

Dat verklaart misschien wel waarom ik me sinds 7 oktober steeds meer onbegrepen voel en ik me graag terugtrek in app-groepen met gelijkgestemden. #bubble. De verwarring over al die verschillende waarheden is een jaar na 7 oktober nog steeds zeer pregnant. Maar we moeten verder. Alleen weet ik soms niet hoe. Wat zegt Harari daarover? In zijn boek roept hij op tot ‘kritisch denken’.

Dat lijkt een open deur, maar met in je achterhoofd de wetenschap dat machthebbers informatie gebruiken om hún waarheid te vertellen, is het ingewikkelder dan je denkt. We moeten beducht zijn op informatie-manipulatie, ook uit onze eigen omgeving, aldus Hariri. Verder benadrukt hij het belang van humaniteit te midden van dit conflict. Hij zegt: “Israël vecht niet alleen tegen Hamas en Hezbollah, maar het voert ook een strijd om zijn menselijkheid te behouden. Het verliezen van die menselijkheid zal leiden tot het verlies van de oorlog.”

Moreel Kompas

Er wacht ons dus een zware taak. Wij moeten kritisch zijn op informatie én openstaan voor de waarheid van de ander. We moeten proberen het narratief van de ander te leren kennen. Juist nu. Dat doet me denken aan hoe rav Hillel tweeduizend jaar geleden de Tora samenvatte in één zin: Behandel anderen zoals je zelf behandeld wilt worden. Dat is de hele Tora; de rest is toelichting.

Het klinkt bijna als een oneliner. Misschien dat ik die maar eens in mijn Instagram-profiel zet, want in een wereld waarin de werkelijkheid meerdere gezichten heeft, is onze humaniteit misschien nog wel het meest betrouwbare kompas om op te varen.