‘Acteur Chaim Topol was Tevje geworden’ – in memoriam

Chaim Topol, de Israëlische acteur bekend van Fiddler on the Roof, is overleden op 87-jarige leeftijd aan de gevolgen van Alzheimer. Net als Lex Goudsmit, Henk Poort en Thomas Acda in Nederland kroop hij in Israël, Londen en Hollywood in de huid van melkboer Tevje. Hij raakte er internationaal bekend mee toen hij in 1971 dezelfde hoofdrol speelde in de filmversie van de musical. Hij was geknipt voor de rol, omdat hij die daarvoor ook al jarenlang gespeeld had in Londen en op Broadway.  In 2012 werd Topol door de Jerusalem Post ‘het meest beroemde exportproduct van Israël sinds de Jaffa-sinaasappel’ genoemd.  

Hagana

Topol werd op 9 september 1935 in Tel Aviv geboren, in het toenmalige Britse Mandaatgebied Palestina, uit Oost-Europese ouders die waren geëmigreerd. Zijn Russische vader was een stukadoor en zijn moeder was een naaister. Ook was zijn vader actief bij de paramilitaire organisatie Hagana. Beiden waren in Warschau actief bij de zionistische jeugdbeweging Beitar en emigreerden begin jaren dertig naar het Mandaatgebied. Topol en zijn twee jongere zussen groeiden op in de arbeiderswijk Florentin aan de zuidkant van Tel Aviv.

Nahal-legergroep

Als kind wilde Topol graag kunstenaar worden, maar uiteindelijk bleek hij voor iets anders te zijn voorbestemd. Zijn basisschoollerares ontdekte dat hij een theatrale kant had en stimuleerde dit. Ze moedigde hem aan om op te treden in toneelstukken op school en om verhalen voor te lezen in de klas. Op veertienjarige leeftijd moest hij zelf zijn school bekostigen door nachtdiensten te draaien als drukker. Nadat hij zijn diploma had gehaald, ging hij in kibboets Geva wonen om vervolgens in dienst te gaan. Daar werd hij lid van de Nahal-legergroep, waarmee hij rondreisde om soldaten te entertainen.

Golden Globe

Na gevochten te hebben in de Sinaï-campagne, midden jaren vijftig, ging Topol zich volledig richten op de bühne. Tussen 1960 en 1964 trad Topol op met het satirische theatergezelschap Batzal Yarok (‘Groene Ui’) en in 1960 was hij een van de oprichters van het stadstheater van Haifa. Hij was er assistentr-regisseur en speelde er in toneelstukken van Brecht, Ionesco en Shakespeare. Ook volgden filmrollen. Topol brak in Israël door bij het grote publiek in de film Sallah Shabati uit 1964, die gaat over de opvang van Sefardische en Oriëntaalse Joden in het land. De film won een Golden Globe in de categorie beste buitenlandse film.

Fiddler on the Roof

Topol was vooral bekend van zijn vertolking van Tevye de melkboer, zowel op het podium als op het scherm. Hij speelde deze rol voor het eerst in 1966, in de Israëlische productie van de musical Fiddler on the Roof. De Amerikaanse theaterregisseur zag hem spelen en riep hem op auditie te doen voor de rol in Londen. Vanwege zijn ervaring in de Israëlische productie werd hij aangenomen en zodoende verhuisde hij naar Engeland om de rol te vertolken. Topol kreeg positieve reacties en de musical kreeg goede recensies. Een paar maanden later werd hij opgeroepen als reservist in de Zesdaagse Oorlog. Hij werd in een entertainmentgroep op de Golanhoogte gezet en keerde na de oorlog terug naar Londen, waar hij 430 uitvoeringen van Fiddler on the Roof speelde.

Hollywood

In 1971 werd Topol boven onder meer Frank Sinatra, Walter Matthau en Richard Burton verkozen om de rol te spelen in de eerste Hollywoodversie van de musical. Voor de film werd de toen 36-jarige acteur twintig haar ouder gemaakt met make-up en veertien kilo zwaarder gemaakt met kostuums. Zelf zette hij zijn spieren ‘op slot’ zodat hij een oudere man kon spelen. Voor zijn optreden won Topol de Golden Globe Award voor Beste Acteur in een Film, Musical of Komedie, de Sant Jordi Award voor Beste Prestaties in een Buitenlandse Film en een David di Donatello uit 1972 voor Beste Buitenlandse Acteur.

For Your Eyes Only

Na enige jaren andere dingen te hebben gedaan, waaronder optredens in Flash Gordon en de James Bondfilm For Your Eyes Only, pakte Topol de draad weer op als Tevje in een nieuwe versie van de musical in Londen. Tot 2007 trad hij af en aan op in de rol, onder meer in Israël, Groot-Brittannië, Amerika en Australië. Gaandeweg ‘werd hij Tevje’ en wilden de mensen liever niemand anders zien die deze rol speelde. Nooit stond hij in Nederland op de planken, want vanwege de taal waren het daar Lex Goudsmit (jaren zestig), Henk Poort (jaren negentig) en later Thomas Acda die de rol op zich namen. In 2009 kroop Topol voor het laatst in de huid van de figuur die hem zoveel succes had gebracht. Dat deed hij tijdens een toernee in de Verenigde Staten.

Tekeningen

Topol was niet alleen acteur en zanger, maar ontwikkelde zich ook als tekenaar. In Israël werd hij bekend met enkele portrette, waaronder een zelfportret in zijn rol in de film Sallah Shabati. Topol illustreerde ongeveer 25 boeken, zowel in het Hebreeuws als in het Engels. Hij maakte ook tekeningen van Israëlische nationale figuren. Zijn schetsen van Israëlische premiers en presidenten werden in 2013 gereproduceerd in een postzegelserie. Zelfportret als Tevje werd gebruikt op een herdenkingszegel uit 2014 ter gelegenheid van de 50ste verjaardag van Fiddler on the Roof op Broadway.

Alzheimer

De laatste jaren deed Topol het rustiger aan en in juni 2022 maakte zijn zoon bekend dat hij aan de ziekte van Alzheimer leed. Hij stierf op 9 maart 2023 in het bijzijn van zijn familieleden. Kort na zijn dood roemde president Isaac Herzog hem als ‘een van de meest voortreffelijke acteurs van Israël’. Premier Benjamin Netanyahu zei: “Zijn brede glimlach, warme stem en uniek gevoel voor humor maakten hem tot een volksheld die de harten van de mensen won” en oppositieleider Yair Lapid merkte op: “Hij en zijn glimlach zullen de Israëlische cultuur blijven begeleiden. Zijn rijke nalatenschap zal voor altijd een deel van Israël blijven.” Topol werd 87 jaar oud.

Lees ook:
Opvoering Fiddler on the Roof in Baltimore bruut verstoord
Een opvoering van de musical Fiddler on the Roof is bruut verstoord door een man die hardop riep: ‘Heil Hitler! Heil Trump!’ Bezoekers stonden op en sloegen aan het rennen, mogelijk uit angst voor een aanslag. De organisatie hield zijn adem in en wachtte de geweerschoten af, maar die bleven uit. Het trauma van de aanslag op de synagoge in Pittsburgh zit diep, zo bleek. De musical in het Hippodrome Theatre te Baltimore werd even verstoord en ging daarna weer verder.