Anatevka-dorp voor Oekraïense Joden

In Oekraïne moet in september het Joodse vluchtelingenkamp Anatevka zijn deuren openen. Het dorp zal vijfenhalf miljoen euro gaan kosten en is bedoeld om Oekraïense Joden op te vangen die zijn gevlucht voor de oorlog in het oosten van het land.
Het kamp Anatevka wordt vernoemd naar het fictieve dorp uit de musical Fiddler on the Roof. De musical die gaat over over de Joodse melkboer Tevye in tsaristisch Rusland, waar het huidige Oekraïne grotendeels onder viel.

Sjtetl
Projectmanager Chaim Klimovitsky, een geboren Amerikaan, benadrukt dat de naam niet is gekozen om een fictief dorp na te bouwen, of om donaties van Amerikaanse Joden binnen te slepen. Het is veeleer uit omstandigheden geboren. “In de buurt van het terrein voor het vluchtelingenkamp ligt het dorpje Gnativka. Dat wordt in Oekraïne als Anatevka uitgesproken.” aldus Klimovitky. “We konden eigenlijk geen andere naam kiezen.”

Ook opdrachtgever Moshe Azman, een vooraanstaand rabbijn uit het nabijgelegen Kiev, benadrukt de binding met het dorpje Gnativka, meer dan met de sjtetl van Tevye. Toch staat op de Engelstalige website  om fondsen voor het project te werven te lezen: ‘De gebouwen worden uit hout opgetrokken, waardoor ze doen denken aan de houten huizen van het Anatevka van voor de Tweede Wereldoorlog.’ Op een illustratie van de te bouwen synagoge staat een ‘fiddler on the roof’ afgebeeld.

Velen van de beoogde bewoners van Anatevka, de zogeheten Brodsky-gemeenschap, verblijven nu nog in een zomerkamp bij de stad Shpola, zo’n tweehonderd kilometer ten zuiden van Kiev. Qua locatie zouden de vluchtelingen erop vooruit gaan; in het dichter bij de hoofdstad gelegen Anatevka is meer werkgelegenheid en zijn betere Joodse voorzieningen.

Oorlog
Zoals zoveel Oekraïens-Joodse gemeentes, wordt de Brodsky-gemeenschap overladen met Joodse vluchtelingen. Sinds vorig jaar gevechten zijn uitgebroken tussen pro-Russische milities en regeringseenheden in steden als Loegansk en Donetsk, zijn velen uit hun woonplaatsen verjaagd, onder wie duizenden Joden. Joodse gemeentes in onder meer Dnepropetrovsk, Kiev, Odessa en Charkov openden hun deuren voor deze vluchtelingen. Ook het Amerikaanse Jewish Joint Distribution Committee en Chabad helpen mee, maar de druk weegt zwaar op de schouders van de Joodse gemeenschap van Oekraïne, die uit zo’n 300.000 mensen bestaat.

In de huidige kampen worden vluchtelingen voor enkele weken opgevangen met voedsel en onderdak. In die tijd wordt gezocht naar een alternatieve oplossing, zoals bijvoorbeeld emigratie naar Israël, om ruimte te maken voor nieuwe gezinnen.

Omstreden
Anatevka moet daarentegen een permanente oplossing bieden, aldus Klimotovsky. “We zijn van plan 76 appartementen voor langdurig verblijf te bouwen, gratis te betrekken totdat de bewoners een baan vinden. Als dat lukt, zullen we ze vragen alleen voor de voorzieningen te betalen.”

Het project is niet onomstreden in Oekraïne. Zo zouden de houten huizen niet bestand zijn tegen de strenge Oekraïense winter. In plaats van nieuwe huizen te bouwen zou men zich meer moeten richten op voeding en medicatie in bestaande faciliteiten, zegt Pinchas Vishedsky, rabbijn van Donetsk in ballingschap. “Rabbijn Azman is al jaren van plan een Joods dorp te stichten,” aldus Vishedsky. “Misschien grijpt hij de huidige vluchtelingensituatie slechts aan om fondsen te werven.” [bl]