Antisemitisch ‘Jodenzeug’ in Wittenberg mag definitief aan gevel blijven

Het antisemitische Jodenzeug – Judensau – in de Duitse stad Wittenberg mag aan de gevel van een kerk blijven hangen. Dat heeft het Federale Hof van Justitie (BGH) in Karlsruhe besloten. De hoogste rechters in Duitsland verwerpen daarmee een zaak die een Joodse burger had aangespannen om het plakkaat te laten verwijderen. Ze beroepen zich op de huidige regels in Duitsland, die niet voorzien in het weghalen ervan. Het zandstenen reliëf hangt al meer dan zevenhonderd jaar aan de Stadtkirche van Wittenberg. De burger is teleurgesteld, maar de voorzitter van Joods Duitsland meent dat het omstreden plakkaat moet blijven. Wel wil hij meer actie van de Evangelische kerk.

Aanklacht
Michael Düllmann, een uitgekomen evangelische theologiestudent die thans lid is van de Joodse gemeente, stapte naar het lokale gerecht om het Middeleeuwse beeld te laten verwijderen. Het werk laat drie Joden zien die aan een varken zuigen en het in de kont kijken. Het is een antisemitische vertoning die later vaak is misbruikt door nazi’s en neonazi’s. Volgens Düllmann werkt de sculptuur tegenwoordig antisemitisme in de hand en hoort het thuis in een museum. De rechter ging daar niet in mee. Omdat de Evangelische kerkgemeente onderaan het plakkaat een bordje met tekst en uitleg had gezet, zag de rechter in Dessau geen reden om het metselwerk uit de muur te laten verwijderen.

Borden met context
Düllmann liet het er niet bij zitten en procedeerde door tot aan het BGH in Karlsruhe. Voorzitter Stephan Seiters stelde maandag dat hij niet beschikt over ‘huidige wettelijke aanspraak’ die nodig is voor verwijdering. Hoewel het reliëf ‘antisemitisme in steen gehouwen’ is, bespot het ‘het Jodendom als geheel’, erkende de gerechtsvoorzitter. Maar de Evangelische gemeente van Wittenberg heeft volgens Seiters ‘de oorspronkelijk inbreukmakende toestand hersteld door een in brons gegoten grondplaat onder het reliëf te plaatsen, wat gezien de lokale omstandigheden niet over het hoofd kan worden gezien’. In 1988 werd het bordje met de context erop geplaatst. Dertig jaar later kwam daar een bord met extra uitleg bij.

Kunstobject
Tegelijkertijd wordt de Judensau, hoe omstreden en antisemitisch ook, gezien als een kunstobject. Kunst is in Duitsland een vrije uitingsvorm waaraan niet zomaar getornd kan worden. De rechters oordeelden dat het rechtssysteem het elimineren van misbruik makende kunstobjecten niet toelaat, ook al gaat het om een afbeelding die ruim in tegenspraak is met het rechtssysteem. Het omvormen van de ‘schande’ tot een gedenkteken en tot een getuigenis van de eeuwenoude anti-joodse mentaliteit van de christelijke kerk is één van de mogelijkheden om de betekenis van de boodschap weg te nemen, aldus het BGH. Het is aan de Evangelische gemeente om hier meer werk van te maken, maar dat hoeft niet.

Opruiend
De advocaat van Düllmann beschuldigde de gemeente van het ontduiken van verantwoordelijkheid, aldus de Jüdische Allgemeine. “In het geval van een dergelijke ernstige belediging moet ik als verantwoordelijke mijn uiterste best doen om het effect weg te werken. De evangelische gemeente deed dat niet.” Bovendien is het altijd al opruiend geweest om joden af te schilderen als varkens en niet alleen vandaag de dag, stelde de raadsman. De advocaat van de kerkgemeente zei dat ‘de herinneringscultuur niet mag worden opgeofferd aan de tijdgeest’. Er zijn talloze voorbeelden van voorstellingen die vanuit hedendaags perspectief niet meer actueel zijn en wellicht uit boeken en films moeten worden verwijderd. “Hoe moeten kinderen op school leren over discriminatie van Joden als er niets meer over te zien is?”

‘Duidelijke uitleg geven’
In aanloop naar het vonnis had voorzitter Josef Schuster van de Centrale Raad van de Joden in Duitsland de Evangelische kerk opgeroepen om een duidelijker standpunt in te nemen dan voorheen. Hij deelt de mening dat het controversiële werk moet blijven staan. “De anti-judaïstische geschiedenis van de kerk kan niet ongedaan worden gemaakt,” zegt Schuster. “Daarom is het bevestigen van een uitlegbord beter dan het simpelweg verwijderen van dergelijk beledigend plastic en het dus ontkennen. Duidelijke uitleg is echter noodzakelijk.”

Lees ook:
Rechter buigt zich over Jodenzeug van Wittenberg
In Duitsland is een rechtszaak begonnen over de toekomst van het beeld ‘Jodenzeug’ dat op de kerk van Wittenberg te zien is. Het zevenhonderd jaar oude werk laat drie Joden zien die aan een varken zuigen en het in de kont kijken. Het is een antisemitische vertoning die later vaak is misbruikt door nazi’s en neonazi’s. Een Joodse Duitser uit Berlijn wil dat het beeld verdwijnt en heeft een rechtszaak tegen de gemeente Wittenberg aangespannen, die vindt dat het gaat om cultuurgoed.