Antisemitisme-debat overschaduwt kunstfestival Documenta in Kassel

Het gerenommeerde kunstfestival Documenta, dat om de vijf jaar in de Duitse stad Kassel plaatsvindt, wordt overschaduwd door discussies over antisemitisme. Eerder is er gedoe ontstaan over de oprichters van het festival, die destijds nagenoeg allen oud-nazi’s waren. Nu komt ook het Palestijnse kunstenaarscollectief Cultureel Centrum Khalil al-Sakakini (KSCC) naar Kassel. De KSCC is vernoemd naar de Arabische nationalist Khalil al-Sakakini, die sympathiseerde met de nationaal-socialisten en ageerde tegen een ‘wereldlijke Joodse samenzwering’.

In Duitsland geldt de Documenta als een van de belangrijkste kunsttentoonstellingen van het land. In aanloop naar de vijftiende editie bleek uit onderzoek dat de oprichters van het festival, in 1955, vrijwel allemaal oud-nationaal socialisten waren. Eerder was dit altijd ontkend. Werner Haftmann werkte destijds als wetenschappelijk adviseur aan de eerste tentoonstellingen in Kassel. Haftmann en de andere organisatoren bepaalden de oriëntatie van de kunsttentoonstelling. Zij beslisten onder meer over de selectie van de kunstenaars en de te tonen werken. Mogelijk bleven Joodse kunstenaars in de beginjaren in Kassel buiten beschouwing.

De geschiedenis van de Documenta moet opnieuw worden geëvalueerd, zei algemeen directeur Sabine Schormann na het bekendmaken van de ontdekking, in 2020. In het onderzoek ‘moeten mogelijke tendensen tot antisemitisme en racisme bij de curatoren en organisatoren van de vroege Documenta-tentoonstellingen centraal staan, aldus Schormann. Antisemitisme of niet, eerder kondigde de Documenta de komst van het Palestijnse kunstenaarscollectief Cultureel Centrum Khalil al-Sakakini aan, waarvan de naamgever sympathiseerde met de nazi’s omdat hij tegen Joden was.

De Documenta werd hierop uit Joodse hoek beschuldigd van antisemitisme en werd zo in verlegenheid gebracht. Directeur Schormann besloot een dialoog te organiseren met onder andere staatssecretaris Claudia Roth (Bündnis 90/Die Grünen) van Cultuur. Daaruit kwam naar voren dat op het kunstfestival alle meningen mogelijk moeten zijn, maar dat aan het bestaansrecht van de staat Israël niet mag worden getwijfeld. Roth: “Documenta is een van de belangrijkste culturele evenementen in Duitsland en van het hoogste internationale belang voor kunst en cultuur”. 

Schormann kondigde eerder een internationaal forum aan waarop allerlei meningen kunnen worden gehoord. Roth sluit zich daarbij aan en zei intensief in gesprek te zijn met Documenta, de stad Kassel en de deelstaat Hessen. Ze verwelkomde het voorstel voor een internationaal forum. Toch bleven de beschuldigingen over antisemitisme aanhouden en daarop ging Schormann door het stof. ‘Elke vorm van antisemitisme of antisemitische uitspraken, direct of indirect, wordt door Documenta afgewezen en wordt niet getolereerd. Groeps- of individuele misantropie of discriminatie van Joodse mensen is niet acceptabel voor de Documenta’, schreef ze op de site van het festival.

Het Palestijnse kunstenaarscollectief Cultureel Centrum Khalil al-Sakakini mag naar Kassel komen, maar dat betekent niet dat Documenta de beweging Boycot, Desinvesteren en Sancties (BDS) steunt, aldus Schormann. ‘Voor zover BDS-aanhangers antisemitische standpunten vertegenwoordigen, wordt dit niet beschermd door de Documenta. Documenta mag geen forum of platform zijn voor het verspreiden of tolereren van antisemitisme. De Documenta bagatelliseert, zoals beweerd wordt, antisemitisme niet als een mogelijk neveneffect van het recht op vrijheid van kunst en meningsuiting’.

Schormann: ‘Als internationaal kunstevenement moet de Documenta, als belangrijk platform voor internationale culturele uitwisseling in een vrije en democratische samenleving, – in overeenstemming met haar educatieve missie – het kader bieden voor multi-perspectieve, gedifferentieerde en kritische discussies. De grenzen van antisemitisme en racisme mogen niet overschreden worden’. De vraag is of de storm is gaan liggen of dat er nog meer acties tegen de directie van Documenta en de komst van Cultureel Centrum Khalil al-Sakakini naar Kassel.

Lees ook:
Toenemend antisemitisme in Duitsland, vooral door corona
De Duitse Binnenlandse Veiligheidsdienst waarschuwt voor toenemende Jodenhaat in Duitsland. Uit een rapport van de dienst blijkt dat het aantal antisemitische incidenten toeneemt. Vooral tijdens de coronapandemie deden zich veel gevallen voor van Jodenhaat. Volgens voorzitter Thomas Haldenwang van het Bundesamt für Verfassungsschutz ligt het aantal werkelijke voorvallen veel hoger dan de officiële cijfers laten zien.