Beatrix (80) en haar markante band met Joden

In het kader van de tachtigste verjaardag van prinses Beatrix, publiceert Jonet opnieuw een artikel dat vijf jaar geleden in samenwerking met historicus Bart Wallet werd geschreven. In het achtergrondartikel, dat in 2013 met de abdicatie van toen nog koningin Beatrix werd gepubliceerd, komt haar bijzondere en markante band met de Joodse gemeenschap naar voren. Jonet wenst de prinses een fijne tachtigste verjaardag en veel gezondheid toe.

Prinses Beatrix werd vlak voor de Tweede Wereldoorlog geboren, in 1938, en bracht de oorlogsjaren door in het rustige Canada. Intussen waren de bezetting van Nederland en de Jodenvervolging in volle gang. Na de oorlog namen veel Joden het haar grootmoeder koningin Wilhelmina kwalijk dat ze het in haar toespraken voor radio Oranje slechts één maal voor hen had opgenomen. De verontwaardiging kwam vooral voort uit het feit dat de Joden en de Oranjes eeuwenlang een innige band hadden gehad. Miskenning of niet, toch heerste er in de jaren na de oorlog onder de Joodse Nederlanders een mentaliteit van ‘de schouders eronder’. Mede daardoor kwam deze miskenning niet echt naar buiten.

In de jaren zestig kreeg Beatrix te maken met deze gevoeligheden toen ze zich verloofde met Claus von Amsberg. De Duitser had in de oorlog in de Wehrmacht gediend en dit kwam bij veel Joodse Nederlanders hard aan. Claus schrok daar behoorlijk van. Hij wilde daarom privé de Amsterdamse opperrabbijn Aron Schuster ontmoeten, maar die hield dat af zolang de Tweede Kamer het huwelijk niet had goedgekeurd. Kort daarop werden Schuster en vertegenwoordigers van de Portugese en liberale Joden voor een gesprek uitgenodigd bij de Amsterdamse burgemeester Van Hall. Hij wilde spreken over de hoofdstad als locatie voor het huwelijk. De Joden lieten hem weten dat de stad, waar in de oorlog zoveel Joden waren weggevoerd, daarvoor wat hen betreft niet in aanmerking kwam.

Later liet Beatrix doorschemeren dat ze, uit respect voor het lot van de Joden, Baarn in plaats van Amsterdam verkoos als locatie voor haar bruiloft. Maar dit werd teniet gedaan door de toenmalige premier Cals, die vond dat de hoofdstad van het land de trouwlocatie moest zijn. Nederland zou in het buitenland anders een flater slaan. De Joodse gemeenschap tekende hiertegen geen protest aan, maar onthield zich wel van alle festiviteiten. Bij het huwelijk waren geen Joodse afgevaardigden aanwezig en aan de gebouwen van de Joodse gemeenten hing geen vlag.

Prins Claus wilde echter niet dat de band met de Joden zo slecht bleef. Hij zorgde zelf voor een doorbraak door zijn eerste grote interview, in 1970, aan het NIW te geven. Toen bleek opnieuw dat de Oranjes de gevoelens van de Joden serieus wilden nemen en hun harten wilden terugwinnen. In 1976 brachten Beatrix en Claus een privébezoek aan Israël. Tegen de wens van de Nederlandse regering, die niet te pro-Israëlisch wilde overkomen, bezochten ze ex-premier Golda Meir, premier Yitzhak Rabin en de Jeruzalemse burgemeester Teddy Kollek. Door dit bezoek was de Nederlandse Joodse gemeenschap weer trots op de koninklijke familie. Toen Beatrix in 1980 koningin werd, klonk er geen onvertogen woord meer uit de gemeenschap. De relatie was hersteld.

Gedurende haar koningschap (r. 1980-2013) besteedde Beatrix geregeld aandacht aan de Joodse gemeenschap. Dat deed ze met werkbezoeken en gesprekken met vertegenwoordigers uit de gemeenschap. In 1995 bracht ze een historisch staatsbezoek aan Israël, waarmee ze veel respect afdwong door haar speech in de Knesset, waarin ze toegaf dat de meeste Nederlanders geen verzet boden tegen de Jodenvervolging. Ook woonde ze in hetzelfde de begrafenis van de vermoordde premier Rabin bij. Namens Nederland zat ze tijdens de begrafenis op de eerste rij naast de Amerikaanse president Clinton.

In haar latere jaren bracht de koningin bezoeken aan de Joodse gemeenschap. Zo woonde ze in december 2011 de heropening van de gerestaureerde Portugese synagoge bij. Haar zoon Willem-Alexander was in oktober 2012 nog aanwezig bij de viering van tachtig jaar Joods Historisch Museum.