Toe Bisjwat en Joodse ecologie – Clary Rooda
‘Vandaag is het Toe Bisjwat, in de Talmoed bekend onder de naam Rosj Hasjana ha’ilanot: het nieuwjaar van de bomen. Er is een mooie midrasj over bomen die ik vaak gebruik als ik lesgeef.
“Eens voerde God Adam, de eerste mens, langs de bomen van de Tuin van Eden. ‘Zie hoe schitterend ze zijn geschapen,’ zei Hij. ‘Zorg goed voor hen, want als jij Mijn schepping verwaarloost, is er niemand na jou die het verloren gegane kan herstellen.”
Wat heeft deze midrasj nu met Toe Bisjwat en Joodse ecologie te maken? Daarover straks meer. Eerst kort iets over de ontwikkeling van Toe Bisjwat, want wat vieren we eigenlijk? Letterlijk betekent het de vijftiende dag van de maand Sjevat. In Tora wordt dit feest niet vermeld. De Talmoed noemt het als een van de vier nieuwjaren die wij kennen. De rabbijnen voerden deze datum in als beginpunt om de oogst van een jaar te kunnen te kunnen vaststellen. Dit is van belang in verband met het verbod op het eten van fruit gedurende de eerste drie jaren nadat een boom is geplant. En voor het bepalen van het gedeelte van de opbrengst dat voor de armen bestemd is. Hiervoor telt of het fruit voor of na Tu Bisjwat rijp is. Eerder een belastingmaatregel dus dan een feest.
Maar zoals zoveel Joodse feestdagen kreeg de dag in de loop der eeuwen nieuwe gebruiken en betekenissen. De kabbalisten voegden er in de zestiende eeuw het ritueel van een seider aan toe met het eten van verschillende soorten fruit en amandelen (in Israël bloeien nu de amandelbomen) en het drinken van vier glazen wijn. Het fruit en de volgorde kregen een symbolische uitleg waardoor Toe Bisjwat een meer spirituele betekenis kreeg.
Meer dan honderd jaar geleden begon men in Israël met het planten van bomen op Toe Bisjwat. Een gewoonte die nu op grote schaal wordt gevolgd, net als het houden van een seider. Sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw kreeg Toe Bisjwat ook een ecologische interpretatie. Met het groeiende bewustzijn over de schade die wij aan de aarde toebrengen is dit feest een goede gelegenheid daarbij stil te staan en actie te ondernemen, want het is juist een boom die aan de basis staat van het Joodse denken over duurzaamheid.
In de Tora staat: “Als u een stad langdurig moet belegeren, mag u haar boomgaarden niet vernietigen (…).” [Dewariem 20: 19]. Van dit ene vers is het principe Bal Tasjchit afgeleid, het verbod om onnodig te vernietigen. Door de rabbijnen is dit Bijbelse verbod dat specifiek geldt voor fruitdragende bomen en dat van toepassing is in tijd van oorlog, uitgebreid naar een totaal verbod op het vernietigen van alles wat waarde heeft en dat geldt in alle tijden. In de Talmoed wordt bijvoorbeeld gesteld dat je niet onnodig brandstof mag verspillen. Hoe actueel is dat.
In de midrasj wijst de Eeuwige ons op de schoonheid van de natuur en ook de kwetsbaarheid. Ik denk dat de midrasj niet voor niets over bomen gaat. Met de tekst van Dewariem in het achterhoofd waren de vroege rabbijnen vertrouwd met het verbod van Bal Tasjchit. Ze beseften onze afhankelijkheid van de natuur. En ze wijzen ons, of liever gezegd laten de Eeuwige ons wijzen op onze verantwoordelijk om de aarde te behouden. De boodschap is duidelijk: wij zijn partners in het verbond met de Eeuwige en dragen zorg voor de schepping.
Toe Bisjwat biedt ons de gelegenheid stil te staan bij onze relatie tot de natuur. Wij zijn niet alleen afhankelijk van de aarde voor ons eten, maar ook voor de zuurstof die de bomen produceren. Tijdens de Toe Bisjwat seider kunnen we samen met vrienden eten en leren, bijvoorbeeld over het onderwerp Bal Tasjchit. En kijken hoe we dit principe in concrete actie kunnen omzetten, want Jodendom gaat over ons dagelijks handelen, over de keuzes die wij elke dag maken. Of dit nu het planten van een boom is of het besef welke impact ons voedsel heeft op de aarde, haar natuurlijke hulpbronnen en haar bewoners. Ik wens de bomen een mooi nieuwjaar toe en dat wij nog lang van hen mogen genieten.’
Rabbijn Clary Rooda studeerde in 2014 af op het onderwerp ‘eco-kashrut,’ een ecologische benadering van de spijswetten waarbij principes als duurzaamheid, dierenwelzijn en fair trade een rol spelen. Zij geeft hierover les in de Joodse en niet-Joodse wereld en is als spreker verbonden aan de organisatie Groene Kerk.
