CJO positief over ‘Wilhelmina’ in Dam-toespraak koning Willem-Alexander

Het Centraal Joodse Overleg (CJO) is lovend over de toespraak die koning Willem-Alexander op 4 mei op de Dam in Amsterdam hield. In de rede stipte de vorst de niet onomstreden rol van zijn voorganger koningin Wilhelmina aan. Veel Joden vinden dat zij hen in de oorlog in de steek heeft gelaten door tijdens haar toespraken voor Radio Oranje amper stil te staan bij de Jodenvervolging. De huidige koning stelt zich juist sympathiek op tegenover de Joden. In januari werd hij in Israël geconfronteerd met de mening van overlevenden over zijn overgrootmoeder. Zij koesteren veelal wrok jegens haar.

Op de Dam, die vrijwel leeg was vanwege het coronavirus, zei de vorst: “Medemensen voelden zich in de steek gelaten, onvoldoende gehoord, onvoldoende gesteund, al was het maar met woorden. Ook vanuit Londen, ook door mijn overgrootmoeder, toch standvastig en fel in haar verzet. Het is iets dat me niet loslaat.” In dertig seconden deed hij volgens kenners iets bijzonders; nog nooit was een naoorlogse Nederlandse monarch zo open over de rol van de Oranjes in de bange jaren ’40-’45. Ook stond Willem-Alexander stil bij de Jodenvervolging en het lot van Sobibor-overlevende Jules Schelvis. Bekijk zijn woorden hier:

CJO tevreden
Voorzitter Eddo Verdoner het CJO, de koepelorganisatie van Joods Nederland, vond de toespraak van de koning ‘zeer indrukwekkend en krachtig’. Hij zegt tegen de NOS dat de kijk van de Joodse gemeenschap op de houding van koningin Wilhelmina in de Tweede Wereldoorlog ‘niet enkelvoudig’ is weer te geven. “Maar ik heb veel reacties gehad. Er zijn velen die graag steun hadden gekregen van de koningin. Dat had hen gesterkt. Het ontbreken van die woorden stak, en steekt nog steeds, bij hen,” legt Verdoner uit.

“Wat ik mooi vond, was hoe de koning de innerlijke tweestrijd die hij voelt naar buiten bracht. Hij zag het felle verzet van zijn overgrootmoeder. Maar hij zag ook hoe onderdanen dat niet hoorden in haar woorden. Dat vond ik prachtig verteld. Ik kan het niet anders zeggen dan dat het oprecht en recht uit het hart overkwam. Het gaat erom dat je doorgeeft wat we hieruit moeten leren. Dat is wat hij deed,” meent Verdoner. CJO-vicevoorzitter Ronny Naftaniël uitte zich op Twitter eveneens positief. ‘Sterke toespraak vd #koning tegen het wegkijken’, schreef hij.

Weggekeken
De meeste Nederlandse Joden vinden dat koningin Wilhelmina indertijd wegkeek van het lot van de Joden. In 2018, bij een bezoek van Willem-Alexander aan het Joods Cultureel Kwartier in Amsterdam verwoordde conservator Julie-Marthe Cohen het zo: “De Joodse Nederlanders werden door koningin Wilhelmina in de steek gelaten, hetgeen bij velen nog altijd een gevoelige snaar raakt.” Voor de oorlog weigerde Wilhelmina een kamp voor Joodse vluchtelingen in de buurt van haar paleis Het Loo en in de bezettingsjaren stipte ze vanuit Londen in radiotoespraken misschien drie keer de Joden aan.

Sympathie voor de Joden
Waar zijn overgrootmoeder afstandelijk was tegenover de Nederlandse Joden, is koning Willem-Alexander dat volgens kenners juist niet. Historicus Bart Wallet stelde vorige week op Jonet.nl nog dat de vorst daarin beïnvloed is door zijn vader prins Claus, die als Duitser levenslang werd geplaagd door de Sjoa en de Joden omarmde. Afgelopen januari bezocht de koning in Israël het Nederlands-Joodse verzorgingstehuis Beth Juliana, waar hij werd geconfronteerd met de wrok die de bejaarde overlevenden tegenover zijn overgrootmoeder hebben. Velen begonnen uit zichzelf te vertellen dat ze zich door Wilhelmina in de steek gelaten voelden en haar nog steeds kwalijk nemen. De koning luisterde aandachtig.

De schaamte van Beatrix
Na het aftreden van Wilhelmina, in 1948, spraken de Oranjes nooit zo open over haar rol in de Tweede Wereldoorlog. Zowel koningin Juliana als Beatrix lieten daar niets over los. Wel was Beatrix in Israël eerlijk over het wegkijken van de meeste niet-Joodse Nederlanders tegenover hun Joodse medeburgers tijdens de bezetting en sprak ze op 5 mei 1995 haar schaamte uit over de Jodenvervolging. Eind jaren negentig liet ze jurist en historicus Cees Fasseur toe tot de koninklijke archieven om onderzoek te doen naar Wilhelmina’s leven. Het resultaat was een biografie die volgens critici te weinig kritisch was en nog te veel zaken open liet, waaronder de opstelling van de vorstin in Londen tegenover de Joden. Later schreef Fasseur twee aanvullingen om meer duidelijkheid te geven.

Lees ook:
De Joodse Oranjemythe – achtergrond
Historicus Bart Wallet verdiepte zich uitgebreid in de relatie tussen de Oranjes en de Joodse Nederlanders, die door de eeuwen heen hoogte- en dieptepunten heeft gekend. Voor Jonet.nl actualiseerde hij een lezing over deze geschiedenis.