Coalitie Gantz-Netanyahu spat uiteen, vierde verkiezingen in Israël in twee jaar

De Israëlische regering van Likud-premier Benjamin Netanyahu en Blauw-Wit-vicepremier Benny Gantz is gevallen nadat de partijen geen akkoord konden bereiken over de begroting. De Israëli’s moeten voor de vierde keer in twee jaar tijd naar de stembus. De verkiezingen, die in maart worden gehouden, worden het vierde ‘referendum’ over premier Netanyahu, die volgens analisten zijn langste tijd zou hebben gehad. Niettemin doet hij weer mee en wil hij opnieuw voor het premierschap gaan. Het anti-Netanyahu-kamp groeit echter.

Geen begroting
De Knesset werd ‘opgegeven’ toen de klok in de nacht van dinsdag op woensdag twaalf keer sloeg, omdat de deadline voor het goedkeuren van de begroting van 2020 verstreken was. De afgelopen weken waren coalitiepartijen Likud en Blauw-Wit met elkaar in de weer om het voor elkaar te krijgen, tevergeefs. De regels stellen dat de Israëli’s over negentig dagen naar de stembus moeten gaan om een nieuw parlement te kiezen. Op zal op 23 maart 2021 zijn, hoewel die datum nog door een stemming kan worden aangepast.

Zeven maanden
Het mislukken van een begroting kwam slechts zeven maanden na de beëdiging van de ‘eenheidsregering’ tussen Likud van Netanyahu en Blauw-Wit van Gantz. De twee partijen, die elkaar tijdens drie besluiteloze verkiezingen hebben bevochten, besloten in mei een coalitie aan te gaan waarbij het premierschap na 1,5 jaar zou worden overgedragen van Netanyahu naar Gantz. Maar ondanks toezeggingen hun meningsverschillen opzij te zetten om de pandemie te kunnen bestrijden, volgde vooral politieke onrust in de regering, waarbij beide leiders elkaar al snel de schuld gaven van het breken van het coalitieakkoord.

Netanyahu-moeheid
Met name Netanyahu wordt ervan verdacht in de afgelopen maanden achter de schermen te hebben gemanipuleerd en dwarsgelegen om het premierschap maar niet te hoeven loslaten. Zo langzamerhand begint er een Netanyahu-moeheid op rechts te ontstaan, constateren volgers. De komende verkiezingen wordt er dan ook niet alleen tegenstand verwacht vanuit het midden en links, maar ook vanuit rechts. Ex-Likud-minister Gideon Sa’ar heeft een nieuwe partij opgericht (Nieuwe Hoop), die gaat voor het wegstemmen van Netanyahu en de ultra-rechtse Naftali Bennett (Yamina) probeert hem ook te vervangen. Beiden zijn harder waar het gaat om het nederzettingenbeleid in de betwiste gebieden.

Campagnemodus
Netanyahu benadrukte dinsdagavond laat dat hij helemaal geen zin heeft in een nieuwe stembusgang. “Ik wilde geen verkiezingen. Likud wilde geen verkiezingen. We stemden keer op keer tegen verkiezingen, maar Benny Gantz kwam terug op zijn afspraken met ons,” aldus de regeringsleider. Netanyahu, die terecht staat in een rechtszaak vanwege corruptie, beschuldigde Gantz ervan ‘de dictatuur van de linkse functionarissen’ in het rechtssysteem voort te zetten, doelend op de minister van Justitie. Die zou zijn macht over deze functionarissen moeten afgeven aan anderen. Netanyahu ging al meteen in de campagnemodus. “De meeste Israëli’s erkennen ons leiderschap en enorme prestaties.” Hij verwees onder meer naar het succes bij het krijgen van vaccins voor Israël en de akkoorden met Arabische landen.

Kop van jut
Anderzijds wees Blauw-Wit de beschuldigende vinger naar de premier, die volgens die partij boter op zijn hoofd heeft. Gantz zelf zei niets, maar de partijleiding deed er een verklaring uit waarin Netanyahu de kop van jut was. ‘Een man die beschuldigd wordt van criminaliteit, met drie aanklachten, sleept het land door vier verkiezingscampagnes. Als er geen proces zou zijn, zou er nu een begroting zijn en zouden er geen verkiezingen zijn’, aldus de partij in een verklaring, die zeven maanden met Likud in een ‘eenheidsregering’ zat.

Afgedaan
Voor Gantz, de oud-generaal die Netanyahu 1,5 jaar lang uitdaagde om het premierschap ziet zijn toekomst in de Israëlische politiek er nu somber uit. Zijn partij Blauw-Wit kan in de peilingen op nog slechts vijf of zes parlementszetels rekenen en komt nauwelijks boven de kiesdrempel uit. Bij de laatste verkiezingen van maart 2020 won hij echter 33 zetels. Ook kreeg hij een krappe meerderheid van 61 van de 120 Knessetleden achter zich in steun voor het premierschap. Maar hij sloot een deal met Netanyahu, om zo een regering met een ruime meerderheid te hebben en het land goed door de coronacrisis te loodsen. Na 1,5 jaar zou Gantz het premierschap van hem overnemen. Das war einmal.

Peilingen
In de peilingen zakt Netanyahu van 36 naar 28 zetels. Niettemin blijft hij de sterkste kracht in de Israëlische politiek. Channel 12 deed een enquete over het premierschap. Zeker 33 procent van de kiezers vindt hem nog steeds de beste papieren hebben voor de post. Oud-minister Sa’ar (Nieuwe Hoop) kan op zestien procent rekenen, gevolgd door Yaïr Lapid (Yesh Atid) met twaalf en Naftali Bennet (Yamina) met acht procent. Slechts vier procent ziet Gantz zitten als geschikte premier. Hij was de anti-Netanyahu-kandidaat, maar nu heeft hij dus afgedaan.

Analyse
Sa’ar lijkt de beste papieren te hebben om de nieuwe anti-Netanyahu-kandidaat te worden, maar dan wel vanuit rechts. Mogelijk kan hij een verbond smeden met de rechts-nationalist Bennet en wordt de premier dan door rechtse rivalen verslagen. Het was Gantz die in 2018 opkwam en als oud-generaal een bonte coalitie in het midden en op links verzamelde tegen Netanyahu. Zijn enige doel leek om die van de troon te stoten, want een echte visie voor Israël op lange termijn was er niet. Politici, kiezers en partijen in het centrum en aan de linkerkant gingen achter hem staan omwille van het weg krijgen van Netanyahu en vaak niet omdat ze voor Gantz als persoon waren of een gezamenlijke visie hadden. Dit breekt hem nu op.

Toch is de weerstand vanuit het midden en links tegen Netanyahu nog erg groot. Nu diezelfde weerstand ook op rechts begint te ontstaan, zal het moeilijker voor hem worden om in maart te overleven als premier. De vraag is of de twee rechterpartijen genoeg kiezers achter zich zullen krijgen om hem uit te dagen. En als die genoeg kiezers bij Likud wegsnoepen, zullen ze na de verkiezingen dan ook groot genoeg zijn om Netanyahu als premier weg te krijgen? Waarschijnlijk komt er dan eenzelfde soort machtsverdeling uit, waarbij iemand als Sa’ar het premierschap na een jaar of twee van hem mag overnemen. Netanyahu is echter voor veel politici onbetrouwbaar geworden, omdat ze hem verwijten dat hij er achter de schermen alles aan heeft gedaan om Gantz tegen te werken zodat die het stokje niet van hem zou kunnen overnemen. Dat lijkt te zijn gelukt, maar geeft hem nog geen garanties voor de toekomst.