De Gottschalls, een onpersoonlijke familiegeschiedenis – recensie
Carine Cassuto las voor Jonet.nl het boek ‘De Gottschalls. Een familiegeschiedenis 1700-1950’, dat goed opgeschreven geschiedschrijving is, maar nergens persoonlijk wordt. Dat zou nou juist zo interessant zijn geweest. ‘Tot rake bespiegelingen leidt het nergens’.
De Gottschalls. Een familiegeschiedenis 1700-1950 is precies dat. De geschiedenis van een Duits-Joodse familie, geboekstaafd door Lizette Eijsbouts, de dochter van Arthur Gottschall die in 1936 naar Nederland uitwijkt.
Eijsbouts, journalist, copywriter en schrijver, neemt de lezer mee naar Klein-Gerau, een dorpje in de buurt vaan Frankfurt, waar voorvader Mendel Götschel in 1730 wordt geboren. Een klein boerendorp waar ook een paar andere Joodse families wonen. De Götschels zijn Schutzjuden, Joden die een zekere mate van bescherming genieten, maar geen gelijke burgerrechten hebben. Van markthandelaren, die graan en fruit verkopen, klimmen ze op naar de middenstand, met een kosjere worstfabriek en een winkel aan huis.
Geen noten
Hun lot gaat gelijk op met die van de andere Joden in het Duitsland van hun tijd. Perioden van voorspoed en rust wisselen zich af met perioden van economische neergang en oplaaiend antisemitisme. Dat laatste aspect, de moderne geschiedenis van de Joden in Duitsland, met wijde uitlopers naar de wereld- en Europese geschiedenis, komt uitgebreid aan bod. De lopende tekst kent geen voetnoten, maar wordt achterin verantwoordt.
Geschiedschrijving
Op zich wordt de geschiedenis van de familie uitstekend opgetekend. We volgen de Gottschalls door de eeuwen heen. Hoe ze als Schutzjuden gelijke burgerrechten krijgen en hun wereld zich vergroot en soms weer verkleint als het antisemitisme toeneemt in tijden van economische crises. Hoe ze verwoede porgingen doen om het land te verlaten als Hitler aan de macht komt en duidelijk wordt welk lot hen te wachten staat. Uiteindelijk weet de vader van Eijsbouts naar Amsterdam te vluchten en uiteindelijk via Frankrijk en Spanje naar Jamaica te ontkomen. Hij zal zich ten slotte aansluiten bij de Prinses Irene Brigade.
Onpersoonlijk
Maar we komen maar weinig te weten over de Gottschalls: wat dachten, voelden ze toen het net zich om hen heen sloot? Zeker toen ze zich eenmaal veilig waanden in Amsterdam. De lezer komt het niet te weten. Op cruciale momenten in de familiegeschiedenis moet de auteur concluderen dat ze alleen maar kan gissen naar de reactie van haar familie. Ze moet dan terugvallen op zinsneden als `ik kan mij voorstellen dat´ en ´ik stel me voor hoe zij..´. Het boek blijft daarmee nogal onpersoonlijk.
Spielbergproject
Achterin het boek staat een verantwoording en lezen we wat Eijsbouts ter beschikking had als archief. De familie Gottschall staat ook vermeld met een privécollectie (verhoren, brieven, foto’s en adresboeken), maar veel zal dat niet omhelzen. De meest aansprekende citaten en herinneringen komen dan ook van verdere familie die zijn geïnterviewd in het kader van het zogeheten Spielberg-project.
Een deel zal zeker herkenbaar zijn voor tweede generatiegenoten: ouders die maar weinig loslaten en als ze dat doen alleen in de vorm van cowboy-en-indianen verhalen, waarbij de beschermende ouder een terechte heldenrol inneemt.
Dorpelingen
Het boek begint en eindigt met een hoofdstuk waarin de auteur direct aan het woord is. Beide spelen zich af in Klein-Gerau en Bisschofsheim, plaatsen waar haar voorouders hebben gewoond. Beide keren ontmoet ze de huidige inwoners van het dorp die zich met hart en ziel inzetten om de herinnering van hun vermoorde Joodse dorpsgenoten levend te houden. Er worden lezingen gegeven, Stolpersteinen gelegd en ontmoetingen georganiseerd met de kinderen en kleinkinderen van bewoners van Klein-Gerau en Bisschofsheim die de oorlog hebben meegemaakt.
Onduidelijk
Ook hier komen we maar weinig te weten. Eijsbouts beschrijft de dagen die ze in Duitsland doorbrengt, maar tot rake bespiegelingen leidt het nergens. Hoe voelt de schrijfster zich als de huidige dorpsbewoners haar vragen hoe zij leeft met het verdriet. Voelt ze dankbaarheid omdat deze Duitse generatie er alles aan doet om de herinnering aan haar vermoorde familie levend te houden, of misschien wel een zekere bitterheid?
De Gottschalls is een prima boek voor degenen die weinig weten van de Duits-Joodse geschiedenis, maar zal een teleurstelling zijn voor lezers die willen weten hoe deze familie hun lot heeft verwerkt.
Titel: De Gottschalls Een Familiegeschiedenis 1700-1950
Auteur: Lizette Eijsbouts
Uitgeverij: Murrow, Overamstel uitgevers
ISBN: 978 90 488 71636
Prijs: 23,99 euro
Waardeert u dit artikel?
Doneer hier dan een klein bedrag. Jonet.nl is een journalistiek platform dat zonder giften niet kan bestaan. Wij danken u bij voorbaat.
Wil je meer informatie of een hoger bedrag doneren? Ga naar jonet.nl/doneren