‘De nieuwe versie van Complotdenkers is een indrukwekkend boek’ – recensie

Het overduidelijke gevaar van geloof in samenzweringstheorieën is dat het mensen vatbaar maakt voor extremisten en volksmenners. Arnon Grunberg – auteur.

Al bij de eerste versie uit 2016 was het duidelijk dat het lezen van ‘Complotdenkers’ betekent dat je bij sommige ‘waarheden’ van complotters in lachen uitbarst, maar je je tegelijkertijd realiseert dat wat auteur Maarten Reijnders heeft genoteerd sinds eeuwen uiterst gevaarlijk was en nu, in de moderne tijd – zoals wij onze era graag noemen – nóg alarmerender is dankzij de sociale media. In de vijf jaar sinds de eerste uitgave van Complotdenkers verscheen is er veel veranderd. Er is niet alleen groeiend wantrouwen met betrekking tot de vrije pers – fake news is een mode-uitdrukking – maar ook wetenschappers liggen steeds vaker onder vuur.

Désirée Röver
Jodenhaat en -vervolging waren eeuwenlang gebaseerd op ‘waarheden’ die complotdenkers rondstrooiden. Bijvoorbeeld matses waarin het bloed was verwerkt van door Joden vermoorde christen jongetjes. Joden die de builenpest (Zwarte Dood) hadden veroorzaakt. De eerste bloedbaden die hier verband mee hielden vonden plaats in 1348 in Toulon (Frankrijk) waar een Joodse wijk werd geplunderd en veertig joden werden vermoord.
De Protocollen van de Wijzen van Sion (1897) is een fictief verslag van een congres van Joodse leiders in Bazel, waar zij bijeen kwamen om plannen te smeden om de christelijke maatschappij omver te werpen, waarna de wereldheerschappij in Joodse handen zou komen. Ontelbare complotdenkers verkopen dergelijke fictie tot op de dag van vandaag als waarheid.

Natuurlijk is er nog steeds het categorisch ontkennen van de moord op zes miljoen Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Een berucht complotdenker is Désirée Röver, die zichzelf afficheert als onderzoekjournalist. Röver, in een interview met Maarten Reijnders: “Neem de Holocaust. Hitler wilde die mensen alleen maar weg hebben uit Duitsland. Dat was de Endlösung: Opgerot met die lui! Er zijn echt geen zes miljoen dode Joden te vinden. Het waren er 184.000! Die zes miljoen is een fabel die nodig was om Israël te kunnen oprichten. Want de echte Holocaust vindt nu plaats onder de Palestijnen” (…). Tijdens de terroristische aanslag op het World Trade Center in New York (9/11) waarbij bijna drieduizend mensen uit 78 verschillende landen (!) omkwamen, waren er volgens complotters op dat moment geen Joden in dit gebouw ‘en dat kan geen toeval zijn’.

Invloed Donald Trump
Inmiddels zijn we vijf jaar verder sinds Reijnders’ eerste vaak verbijsterende onthulleningen over complotdenkers verscheen en de mensheid alweer zo’n anderhalf jaar onder covid-19 gebukt gaat. We hebben een periode achter ons van de extreem invloedrijke Amerikaanse Donald Trump, je kunt er niet omheen. Reijnders geeft als voorbeeld van diens complotdenken, of het lanceren hiervan, waarbij Trump doelbewust inspeelde op enge onderbuikgevoelens van zijn rechts-nationalistisch electoraat. Tijdens zijn verkiezingscampagne van 2016 verspreide hij onder meer het gerucht dat de vader van zijn Republikeinse tegenstrever, Ted Cruz, betrokken was bij de moord op John F. Kennedy. De aanhang van Trump slikte deze leugen als zoete koek, reden voor Trump om tijdens zijn presidentschap – en nog steeds – ‘complotwaarheden’ te lanceren die zijn achterban kritiekloos met hem deelt.

Nadat Trump tot president was gekozen dankte hij de beruchte complotdenker Alex Jones voor diens steun tijdens de verkiezingscampagne. Deze Jones is er van overtuigd dat er een kwaadaardige kongsi bestaat van bankiers, industriëlen, politici en het Amerikaanse leger, dat aan de touwtjes trekt en aldus de ‘gewone’ Amerikanen knecht door in scène gezette schietpartijen, fluoridering van kraanwater en door de overheid georkestreerde terreuraanvallen. Volgens hem waren de aanslagen op 9/11 een inside job. De president ten tijde van die aanslag was overigens een partijgenoot van Trump.

Dat Trump wist dat hij met zijn bizarre ideeën de extreemrechtse QAnon-beweging een brede basis heeft geboden, is evident. QAnon lanceerde de complottheorie, de zogenaamde plannen van een deep state, die gericht zou zijn tegen onder anderen Donald Trump en diens aanhang. Critici omschrijven QAnon als: ‘Een ongegronde, losgeslagen en feitenvrije gestoorde samenzweringcultus’. Die club is ook berucht vanwege talloze antisemitische theorieën.

In het Amerikaanse congres zetelt op dit moment de Republikeinse Majorie Taylor Greene, een fanatiek QAnon representant die zeker weet dat Joden met laserstralen vanuit de ruimte de bosbranden in Californië veroorzaken. Ze pleitte voor het executeren van vooraanstaande Democratische politici en stelt de Democratische Partij gelijk aan nazi’s. De Covid-19-veiligheidsmaatregelen vergeleek zij met de Jodenvervolgingen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zij heeft veel invloed, deze dame. We moeten niet denken dat zich dat ver-van-mijn-bed afspeelt, want in de VS. De wereld is sinds ‘Complotdenkers’ uit 2016 nóg kleiner geworden de sociale media nóg sneller en intensiever. De invloed van Trump is nog niet uitgedoofd.

Geruïneerd
De vraag werpt zich op of complotdenkers simpele lieden zijn die achter elke boom een spook zien en er per definitie van uitgaan dat snode wetenschappers, slinkse politici, ‘de linkse pers’ en ‘de elite’ zich voornamelijk bezig houden met samenzweringen om onbeperkte macht uit te oefenen over de mensheid. Dat dit tot gevaarlijke situaties kan leiden was bijvoorbeeld de bemoeienis van Maurice de Hond – bepaald geen simpele ziel – met de ‘Deventer moordzaak’. Hij maakte halsstarrig jacht op De Jong, alias ‘de klusjesman’, waarvan hij overtuigd was (en wellicht nog is) dat die de dader zou zijn. De Jong bleek onschuldig, maar zijn leven is geruïneerd.

Een ander voorbeeld van een slachtoffer door toedoen van complotters is Joris Demmink, een van de hoofdpersonen in ‘Complotdenkers’, ooit de hoogste ambtenaar bij het Ministerie van Justitie. Hij werd ten onrechte door complotterdenkers beschuldigd een pedofiel te zijn. Het leven van Demmink is evenals dat van De Jong geruïneerd.

Taliban
Thierry Baudet is één van onze meest beruchte complotdenkers, als het tenminste in zijn voordeel is. Op Het Forum (zijn YouTube-praatprogramma) had hij een gesprek met ene Sietske Bergsma, initiator van Moederhart, een van de clubs die strijdt tegen mondkapjes en vaccinaties voor kinderen. Baudet: “Door corona ben ik mijn vroegere ideeën gaan bevragen, de afgelopen twintig jaar heb ik in een fout frame gezeten”. Fout frame. Sinds hij aansluiting heeft met Moederhart is hij naar eigen zeggen gaan inzien: “Dat de realiteit één groot theater is. Ik ben heel veel over 11 september gaan lezen. De schellen zijn mij van de ogen gevallen. Dat kan niet gegaan zijn zoals het was”.

Waar Baudet via Twitter verwees naar ideeën van extreemrechts, zijn diens betogen in de Tweede Kamer doorspekt met samenzweringstheorieën. Zo zouden wereldleiders – de elite dus – in het Economic Forum de coronapandemie aangrijpen om een nieuwe wereldorde te creëren waarin ons, simpele burgers die wij zijn, alle vrijheid wordt ontnomen; The Great Reset.

Een complotwaarheid die actueel is: ‘In Pakistan en Afghanistan, de enige landen in de wereld waar polio nog voorkomt, verzetten Taliban en andere fundamentalisten zich tegen vaccinaties, omdat zij ervan overtuigd zijn dat de inentingscampagnes een westers complot zijn om kinderen te steriliseren’. Bij een bomaanslag op een vaccinatiecentrum in Pakistan (april 2016) kwamen vijftien mensen om het leven.

En dan is er Micha Kat, een man die kennelijk lijdt aan extreme Joodse zelfhaat, getuige deze uitspraak: “De smerige leugen van de Holocaust moet worden doorgeprikt om ook andere leugens zoals 9/11, de heilzame Europese Unie, en levensbedreigende ‘pandemieën’ (…) om zeep te helpen.” Inmiddels is deze complotter in Noord-Ierland opgepakt en hangt hem in ons land een celstraf van minimaal zes maanden boven het hoofd.

Samenzweringskerk
Grimlachen om malle complottheorieën en dan verbijstering omdat men in staat is om excessieve denkbeelden te verkondigen, maar er ook nog eens geloof aan hecht. Lezers van ‘Complotdenkers’ zullen zich wellicht afvragen of zij in staat zijn dergelijke fictieve verhalen te geloven en misschien zelfs te lanceren.

Maarten Reijnders troost de twijfelaars en definieert het complotdenken met het volgende: ‘Dat we allemaal wel eens geneigd zijn om waarde aan complottheorie te hechten, betekent nog niet dat we allemaal complotdenkers zijn. Pas als iemand in heel veel verschillende samenzweringen gelooft, of verregaande consequenties trekt uit het geloof in een samenzwering, kun je volgens mij spreken van een complotdenker. Deze complotgelovigen tezamen vormen wat ik in dit boek de samenzweringskerk noem’.

Wat een indrukwekkend boek is ‘Complotdenkers’. Reijnders heeft met zijn verslag van het complotdenken een integer, goed doorwrocht, document afgeleverd dat na de glimlach, grimlach, of schaterlach, de lezer aan het denken zet en deze – welke informatie dan ook – niet meer kritiekloos tot zich neemt. Lees daarom dit boeiend gedocumenteerde non-fictie verslag.

Titel: ‘Complotdenkers’
Auteur: Maarten Reijnders
Uitgeverij: Aspekt
ISBN: 9789464247008
Prijs:19,95 euro

Lees ook:
Complotdenkers – boekrecensie
Complottheorieën zijn van alle tijden, ze woekeren tot op de dag van vandaag voort. Dat moge duidelijk zijn. Zo staat de meest actuele in Het Parool van 21 oktober jongstleden. De in Teheran woonachtige journalist Carolien Omidi schrijft in die krant over de populariteit van het Engelse in Iran onder de kop “Taal van ‘de vijand’ leeft enorm onder de Iraniërs”. Conservatieve autoriteiten in Iran gruwen van die populariteit en vinden dat het afgelopen moet zijn met de verering van die taal. “Wat is er mis met het Perzisch?” vragen zij zich af.