Duitse koekjesproducent erkent nazi-verleden

Je mond zal koekjes eten, zo luidt het gezegde. Dat lijkt even niet meer het geval voor Duitse koekjesfabriek Bahlsen, bekend van de Pick Up!-koekjes. Tijdens de nationaalsocialistische periode had de producent veel meer dwangarbeiders in dienst dat tot nu toe bekend was. Zij werkten er ‘onder het hakenkruis’, want de directie werkte nauw samen met het nazi-regime.

De huidige directie moet onafhankelijk historisch onderzoek doen naar het, wat nu blijkt, beladen verleden van de fabriek. Vijf jaar geleden veroorzaakte erfgename Verena Bahlsen opschudding toen ze zei dat de dwangarbeiders van Bahlsen in de ns-tijd ‘goed waren behandeld’. Kort daarna verontschuldigde ze zich en zei dat het een vergissing was.

Niet geweten

Door de tumult en publieke discussie die toen ontstond besloot de familie om onderzoek te laten doen. ‘We wisten niet veel details over de geschiedenis van het bedrijf en de waarheid is dat we er nooit naar hebben gevraagd’, staat in een persverklaring. Historici Manfred Grieger en Hartmut Berghoff gingen aan de slag. Het leverde een zeshonderd pagina’s tellend boek op.

Profiteren

In Die Geschichte des Hauses Bahlsen. Keks – Krieg – Konsum staat de periode van 1911 tot 1974 centraal. Het bedrijf steunde het naziregime en profiteerde van het systeem, vooral door de inzet van dwangarbeiders. Bahlsen had er veel meer in dienst dan eerder bekend was. Tussen 1940 en 1945 verrichten ruim achthonderd buitenlandse werkers dwangarbeid voor Bahlsen. Het ging vooral vrouwen uit Polen en Oekraïne.

Untermenschen

Dwangarbeiders in Duitsland werden over het algemeen onderworpen aan uitgebreide racistisch gemotiveerde discriminatie, zo leggen de auteurs uit. Polen moesten een paars-gele P-diamant op hun kleding dragen, waardoor ze herkenbaar waren als slavische ‘untermenschen’. Ook bij Bahlsen was het P-symbool verplicht, vergelijkbaar met de Jodenster of de Z voor Sinti en Roma.

Geen contact

De dwangarbeiders van Bahlsen kregen lagere lonen, kleinere voedselrantsoenen en slechtere medische zorg. Volgens het onderzoek werden ze ondergebracht in kazernes en uitgesloten van het openbare leven. Het was verboden sociaal contact met Duitsers te maken. Poolse mannen die seksuele contacten hadden gehad met Duitse vrouwen werden met executie bedreigd.

Betreuren

De familie Bahlsen is verdrietig over wat er destijds is gebeurd en trekt het boetekleed aan. ‘We betreuren ten zeerste het onrecht dat deze mensen in Bahlsen is overkomen. We betreuren het ook dat we deze moeilijke waarheid niet eerder onder ogen hebben gezien’, zegt de familie in de persverklaring.

Medewerking

Voor het eerst werd het bedrijfsarchief volledig opengesteld voor wetenschappelijk onderzoek. Bahlsen financierde het project genereus, maar stelde geen inhoudelijke eisen, aldus de auteurs. Er was bijzonder nauw contact met Werner M. Bahlsen en zijn dochter Verena. Zij verleenden hun medewerking en wilden de waarheid leren kennen, waartoe ook behoort dat hun voorouders overtuigde ns-sympathisanten waren.

Gedenkplaat

Decennialang minimaliseerde het bedrijf de herinnering aan dwangarbeid in eigen huis tot het verleden van ‘minnelijke samenwerking in moeilijke tijden’. Tegenwoordig erkent de familie en het concern hun geschiedenis. ‘Het is aan ons om deze herinnering levend te houden en ervoor te zorgen dat deze geschiedenis van het nationaal-socialisme zich nooit herhaalt’, staat op een gedenkplaat in de foyer van het hoofdgebouw.

Meer bedrijven

Deskundigen omschrijven Bahlsens beoordeling van de geschiedenis van het bedrijf als ‘voorbeeldig’. Veel Duitse bedrijven maken zich tegenwoordig zorgen over hun rol in het nazitijdperk. In steeds meer bedrijfskronieken. Tot op Een paar jaar geleden was een leemte in de periode van 1933 tot 1945 in de geschiedschrijving van veel Duitse bedrijven.