Een bos van bij elkaar geraapte details – boekrecensie

Het vuistdikke boek ‘Verloren wereld in de Amstelbocht. Leven op Vlooienburg 1600 – 1815’ is moeilijk om door te ploegen. Het leest niet lekker weg en bevat vooral een opsomming van feiten, aldus recensent Dick Hage. Het ‘een bos van bij elkaar geraapte details’ is op visueel vlak echter wel erg mooi. ‘Je steekt als lezer wel heel wat op uit dit oeuvre, ik ben toch blij dat ik het boek van A tot Z heb gelezen’.

Op school leerden wij in de zestiger jaren dat Suriname een voorbeeld was van een multiculturele samenleving. Maar toen ik in het centrum van Paramaribo een roti wilde eten werd ik hartelijk uitgelachen. Daarvoor zou ik toch echt naar de Hindoestaanse wijk moeten gaan.

In het boek ‘Verloren wereld in de Amstelbocht. Leven op Vlooienburg 1600 – 1815’ van Maarten Hell wordt een werkelijk multiculturele samenleving gepresenteerd. Een gemêleerde bevolking met een Joodse meerderheid in een samenleving met een overwegend Joods karakter. Die vond je in het zeventiende eeuwse Amsterdam op het eiland Vlooienburg, de plek langs de Amstel waar vandaag de dag de Stopera het middelpunt van is.

Naslagwerk

Grote moeite had ik om dit boek achter elkaar uit te lezen. Op de achterflap wordt het ‘een vertelling’ genoemd. Misschien had ik daardoor een roman verwacht. Maar deze dikke pil van 524 bladzijden zou ik eerder willen kenschetsen als een naslagwerk. De schrijver heeft enorm veel verschillende bronnen geraadpleegd, waaronder volkstellingen, gemeentearchieven, zogenaamde belasting-cohiers, kaarten met de opeenvolgende bewoners op dat adres, archieven van archeo-botanici, tot aan de beerputten toe. En dat resulteert in een zeer typische schrijfstijl. Een voorbeeld:

‘Een 66-jarige Hoogduits-Joodse handelaar in kazen en wijnen uit Koblenz herstelde in zijn ledige uurtjes schoenen, en tapte daarnaast illegaal rijnwijn. Die laatste activiteit bracht hem in 1693 in handen van justitie. In de Vlooienburgsgang achter de Lange Houtstraat (tussen LHS20 en 22) werkte een andere Asjkenazische schoenlapper. In 1722 probeerde hij voor te dringen bij de entree van de Portugese synagoge, wat resulteerde in een vechtpartij. Schoenlappers waren vaker betrokken bij geweldsincidenten. In 1765 bracht een Hoogduitse schoenlapper een mes mee naar een massale vechtpartij tussen Joodse en christelijke jongens, waarna hij in de gevangenis belandde’.

Het boek staat vol met dit soort opsommingen. Ik vond het daardoor niet lekker lezen. Wat ook opvalt is de manier waarop de voor ons bekende, historische namen als Rembrandt en Spinoza, slechts terloops ter sprake worden gebracht. En dat terwijl op de flap wordt gesuggereerd dat er spannende persoonsbeschrijvingen in het verhaal voorkomen, maar die mooie bomen zijn mij niet opgevallen in het bos van bij elkaar geraapte details.

Visueel

Wel heeft de auteur een uitzonderlijke prestatie op het visuele vlak geleverd. Bij de hoofdstukken zijn in de regel een of meer schilderijen of etsen van het betreffende beroep afgebeeld, een straatnamenkaartje en wat bodemvondsten. En er zijn veel gedetailleerde uitsneden uit kunstwerken te zien die het dagelijks leven in die tijd illustreren. Zo zien we een Joodse schoenpoetser, een ezelinnenmelk-verkoopster, in de synagoge of kerk spelende kinderen, een houtvlot met zich ontlastende opvarenden, twee vechtende jongens met bloedneuzen, en dergelijke.

Je steekt als lezer wel heel wat op uit dit oeuvre. Dat in Amsterdam bijvoorbeeld slavernij niet werd toegestaan, dat tot slaaf gemaakten eenmaal in de stad aangekomen in principe vrij waren. Tussen 1795 en 1803 was het bij wet verboden om op straat loofhutten te maken. En wat werd er toen veel gegokt! En wat gingen er veel mensen failliet.

Aanklacht

Ik ben toch blij dat ik het boek van A tot Z heb gelezen, want de clou komt in de epiloog. Pas op de laatste bladzijden dringt het tot je door wat de schrijver heeft gemotiveerd om al dit bewijsmateriaal op een rijtje te zetten. Pas daar wordt je het kader aangereikt waarin je het geheel kunt plaatsen: een aanklacht tegen de gemeente Amsterdam. Omdat tot nog toe op de plek van de Stopera  geen enkele moeite is gedaan om de rijke historie in de herinnering terug te roepen.

Eén keer – in 1978 – is er een tentoonstelling geweest, maar niets is daar permanent aanwezig. Geen fotowand, geen herinneringscentrum, zelfs de straatnamen zijn nietszeggend geworden. Concrete actie moet nog worden ondernomen.

Bij een volgende druk zou dat wat in de epiloog staat naar voren gehaald kunnen worden, naar het voorwoord, zodat de lezer een lens heeft voor wat er in het collectieve geheugen ingevuld zou moeten worden.

Titel: Verloren wereld in de Amstelbocht. Leven op Vlooienburg 1600 – 1815
Auteur: Maarten Hell
Uitgeverij: Walburgpers
ISBN: 978 94 6465 317 7
Prijs: 34,99 euro