Sigmund Freud, nog steeds geliefd en omstreden

Sigmund Freud
Artforum

Door Awraham Meijers

‘Agressie was niet alleen een drift, maar ook een lust die men moeilijk op kon geven als men er eenmaal van genoten had.’

Sigmund Freud

Ondanks het feit dat hij 77 jaar geleden stierf, is Sigmund Freud tot op de dag van vandaag bijzonder actueel en zijn er zelfs, vaak verhitte, discussies over zijn ideeën en wetenschappelijke status.

Hoewel de theorieën van Freud (Freiberg 1856 – Londen 1939) nog steeds omstreden zijn, wordt hij toch erkend als een van de meest invloedrijkste psychologen en denkers van de twintigste eeuw. Hij brak definitief door met zijn introductie van de psychoanalyse, het onderbewuste en de in 1899 verschenen publicatie ‘Die Traumdeutung’ (De Droomduiding) dat op wetenschappelijke wijze ingaat op de relatie tussen het onbewuste en de inhoud van dromen. In dromen zijn, volgens Freud, verborgen boodschappen van het onderbewustzijn ‘verpakt’. ‘Dromen zijn verkapte vervullingen van onbewuste wensen. Door dromen te analyseren kan men dus feiten over het onbewuste te weten komen,’ aldus de psycholoog. Freuds ‘Die Traumdeuting’ wordt beschouwd als de grondlegging van de psychoanalyse.
Maar ook en vooral door zijn revolutionaire gesprekstechniek veranderde hij de medische wereld definitief. De zogenoemde Freudiaanse symboliek had een enorme invloed op de kunst van surrealistische schilders zoals onder andere Marc Chagall en Salvador Dali.
Bekend – en vooral tragisch – feit is dat ‘zielenknijper’ Freud geen liefdevolle en warme vader was voor zijn kinderen Mathilde, Jean-Martin, Oliver, Ernst August, Sophie en Anna. Zij ondervonden steeds weerstand wanneer ze (fysieke) toenadering tot hem zochten. Het was een sowieso een onoverkoombaar probleem voor deze grote man om contact te maken met anderen en hartelijke betrekkingen met vrienden en collega’s te onderhouden. Misschien spreekt wat dat betreft zijn volgende citaat boekdelen: ‘Uiteindelijk komt het hier op neer: Men moet liefhebben om niet ziek te worden en men wordt ziek wanneer men niet kan beminnen’. De eeuwige trieste paradox in zijn leven was dat hij zowel intense loyaliteit als heftige haat opwekte. En nee, hij was geen ‘God’, maar een moedig en fascinerend mens.
In 1938 werd Oostenrijk geannexeerd door nazi-Duitsland – de beruchte Anschluss – en zag Sigmund Freud zich genoodzaakt vanwege de alsmaar groeiende dreiging van het antisemitische naar Londen te vluchten, evenals veel Joodse intellectuelen, kunstenaars en schrijvers, die naar Engeland en andere veilige landen vertrokken.

Speelfilm
De op historische feiten gebaseerde speelfilm ‘A Dangerous Method’ (2011). Deze beschrijft de soms zeer turbulente driehoeksrelatie tussen Carl Jung, zijn leermeester Sigmund Freud en Sabina Spielrein, de schrandere en beeldschone, maar vaak onevenwichtige vrouw, die tussen beide kemphanen instond.
Spielrein is de eerste psychiatrische patiënte en daarnaast ook assistente van Jung. Zij en Jung hebben een erotische relatie, waarbij het sadomasochisme een grote rol speelt. Jung ontkent echter tegenover Freud dat hij een seksrelatie met ‘die vrouw’ zou hebben. Twistpunten rond de hoofdzakelijk seksuele verklaringen, de moeilijkheden rond overdracht en tegen-overdracht en Jungs kritieken op de Freudiaanse visie, komen aan de orde in deze film, die begint met de komst in 1904 van de hysterica Spielrein (prachtrol van Keira Knightley) bij een Zwitserse kliniek, waar Carl Jung (Michael Fassbender) haar aan een experimentele ‘gespreksgenezing’ onderwerpt. De jonge arts is volgeling van Sigmund Freud (Viggo Mortensen, bekend van de Lord of the Rings trilogie) die het succes van Jungs behandelmethode vanuit Wenen toejuicht, waarop de twee hun inzichten en theorieën met elkaar delen.
Tegenstrijdige opvattingen zetten hun relatie onder druk en Jung worstelt met zijn gevoelens en beroepsethiek wanneer Spielrein hem als psychoanalytica in opleiding een experimentele seksuele verhouding voorstelt. Complicaties en intriges dus bij de vleet.
Michael Fassbender ontving voor zijn rol in ‘A Dangerous Method’ de ‘Los Angeles Film Critics Association Award’ for best actor en de ‘London Critics Circle Film Award’ voor Brits acteur van het jaar 2011 en de ‘Central Ohio Film Critics Association Award’.
Viggo Mortensen ontving de ‘Satelitte Award’ en een ‘Golden Globe Award’ voor zijn bijrol.

Wereldberoemd in Hollywood
Het is interessant om in deze context – die van de filmindustrie dus – te weten dat Sigmund Freud vooral in Amerika wereldberoemd was. In 1924 bood Hollywood-tycoon Samuel Goldwyn (MGM) Freud het toen gigantische honorarium van honderdduizend dollar om voor ‘het witte doek’ een levensverhaal te analyseren. Goldwyn noemde Freud ‘De grootste specialist op het gebied van liefde in de wereld’. Freud weigerde de aanbieding.

Tot slot nog een uitspraak van Sigmund Freud: Dertig jaar lang heb ik me beziggehouden met de psychologie van de vrouw, maar er is één vraag waarop ik nog geen antwoord heb gevonden: Wat wil een vrouw eigenlijk?

Categorie:

Home » Achtergrond » Sigmund Freud, nog steeds geliefd en omstreden