Hoe een Tenach de Inquisitie overleefde
Gelegen op de top van een berg overziet de Universiteit van Coimbra, Portugal, het plein in het centrum van de stad waar ooit het regionale hoofdkwartier van de Inquisitie vanaf 1536 was gevestigd.
De 737 jaar oude universiteit is de op zes na oudste ter wereld. Gedurende de lange jaren van de Inquisitie was het een vrijplaats voor Joden en vrijdenkers. In de bibliotheek werden boeken verborgen waarvan de bibliothecarissen aannamen dat de fanatieke katholieken die zouden willen vernietigen. Deze boeken werden pas na de afschaffing van de Inquisitie in 1821 weer in de catalogus vermeld. Dankzij dit beleid van stil verzet zijn er in de bibliotheek prachtige, onbeschadigde Joodse manuscripten bewaard gebleven die nergens anders te vinden zijn.
Eén daarvan is de Tenach (bijbel van het Jodendom) van Abravanel. In 2012 noemde de universiteit dit boek als zijn meest zeldzame bezit. Het is een handgeschreven Tenach uit de vijftiende eeuw die in perfecte staat is. De kleuren van de tekeningen op het perkament van het boek zijn zo levendig dat het lijkt alsof zij nog maar kort geleden zijn gemaakt.
De Abravanels waren een grote en rijke familie met leden in Spanje en Portugal. Gedurende de Inquisitie vluchtten zij naar Amsterdam en naar landen in de Balkan. Zij hadden voor die tijd twintig van deze boeken besteld. Het exemplaar in Coimbra is het best bewaarde van het handjevol waarvan bekend is dat zij nog bestaan.
Het boek wordt bewaard in een kluis in de Joanine Bibliotheek, die in 2013 verklaard werd tot UNESCO Werelderfgoed, samen met andere kostbare manuscripten. Het is uitsluitend in te zien voor wetenschappelijke doeleinden. Het mag alleen met speciale handschoenen aan worden aangeraakt en er is een speciale klimaatregeling in de kluis.
Daarnaast heeft de bibliotheek een unieke en ‘groene’ methode om ongedierte te bestrijden: er leeft al eeuwenlang een kolonie vleermuizen die insecten eet. ‘s Avonds, als de bibliotheek sluit, worden de tafels afgedekt om te voorkomen dat de vleermuizen er op poepen.
Er zijn meer oude boeken uit het Iberisch Schiereiland bewaard gebleven, met gevaar voor eigen leven door vluchtende Joden het land uit gesmokkeld. Maar deze zijn allemaal beschadigd. Bijvoorbeeld: in een exemplaar van de Misjnee Tora van Maimonides uit 1282 zijn hele passages weggeschroeid door de Inquisitie. Dit boek wordt bewaard in Ets Chaim, de bibliotheek van de Portugese Synagoge in Amsterdam.
