Hoe gevaarlijk is de Duitse Reichsbürgerbewegung? – achtergrond

In Duitsland hebben de autoriteiten meer dan honderd invallen gedaan op plekken die verband houden met de Reichsbürgerbewegung, een organisatie die de Bondsrepubliek niet erkent en terug wil naar de tijd van het Duitse keizerrijk. Aanhangers stellen dat de huidige autoriteiten zijn ‘neergezet’ door de geallieerden en daarom illegaal zijn. De groep wil de de Duitse grenzen van voor 1918 herstellen en houd er ook antisemitische samenzweringstheorieën op na. Hoe gevaarlijk is deze beweging en moeten Joden in Duitsland vrezen voor hun veiligheid?

Reactionaire ideologie
De Reichsbürgerideologie is na de oorlog opgezet door advocaat en terrorist Manfred Roeder. Hij stelde in de jaren zestig en zeventig dat het Duitse Rijk nooit was vergaan en dat de Bondsrepubliek illegaal zou zijn, omdat die nooit na een vredesverdrag tot stand is gekomen. Ook wijdde hij zich aan het ontkennen van de Sjoa. In 1978 riep Roeder zich uit tot ‘Reichsagent’, waarna hij met volgelingen tot geweld overging. In 1980 pleegden zijn ‘Duitse actiegroepen’ zeven aanslagen op asielzoekerscentra. Twee jaar later werd Roeder opgepakt en moest hij naar het gevang. Na zijn vrijlating in 1990 bleef hij zich bezig houden met het verspreiden van de Reichsideologie en antisemitisme, en het ontkennen van de Holocaust.

Eigen id-bewijzen
Spoorwegarbeider Wolfgang Gerhard Günter Ebel raakte geïnspireerd door de Reichsideologie en richtte in 1985 de zogenaamde voorlopige Rijksregering (KRR) op. Hijzelf werd ‘kanselier van het Duitse Rijk’ en begon met zijn groep ‘Reichsdokumenten’ te verkopen; (illegale) identiteitsbewijzen voor aanhangers. Door het inwinnen van de juridische kennis lukte het om in rechtszaken tegen de beweging telkens vrijuit te gaan. Mede hierop zouden latere juridische ‘successen’ van de beweging zijn gebaseerd. Ook Ebel formuleerde antisemitische complottheorieën, bijvoorbeeld door te beweren dat toenmalig bondskanselier Helmut Kohl (CDU) een Joodse vrijmetselaar was. Hij beschouwde de Bondsrepubliek als dekmantel voor een ‘Joodse vrijmetselaars-samenzwering’.

Oprichting
De antisemitische terrorist Horst Mahler (hij zat ooit ook bij de links-extreme RAF) en zijn voormalige partner, de veroordeelde holocaustontkenner Sylvia Stolz , behoren tot de bekendste activisten onder de Reichsbürger. Hun doel is het “handelingsvermogen van het Duitse Rijk te herstellen. Hun hoofddoel is om het Duitse volk te bevrijden van de ‘dienstbaarheid’ aan een ‘Joodse wereldsamenzwering’. Mahler richtte in 1994 een trainingscentrum op waar hij een ‘nieuwe elite’ ging opleiden. De stof bestond uit antisemitische en militante ideologie en het verheerlijken van de nazi-dictatuur. Mahler richtte officieel de Reichsburgerbewegung op, een club die ging streven naar de oprichting van het Vierde Rijk en het afschaffen van de democratie.

Splinters
In de jaren na het stichten van de beweging bleef het een komen en gaan van nieuwe leiders die telkens de Reichsideologie voor hun projecten gebruikte. Voortdurend ging het om splinters binnen de beweging, die opkwamen en verdwenen, en waartussen aanhangers overstaken. Een greep uit de initiatieven: Duitse Rijk in ballingschap, de Nieuwe Gemeenschap van Filosofen, de Rijksdag van het Volk, het Duitse Ziekenfonds, de Interim Partij Duitsland, de Germanitenstaat, Vorstendom Germania, de Republiek Vrij Duitsland, het Koninkrijk Duitsland en de Staat Ur. Allen mislukten of leidden een desolaat bestaan, maar sommigen zijn binnen de beweging nog erg actief.

Tractie
Na de vluchtelingencrisis van 2015 en 2016 begon de Reichsbürgerbeweging plots meer aanhangers te krijgen. Leden van de beweging werden eveneens actief in de Alternative für Deutschland (AfD), een rechts-nationalistische partij die mettertijd radicaliseerde en steeds verder opschoof naar rechts. Na het uitbreken van de coronacrisis, in 2020, kreeg de beweging meer tractie dor nieuwe volgelingen te rekruteren in de groep Duitsers die het corona-beleid van de bondsregering niet zagen zitten. Net als in Nederland ontstond er sinds 2020 een actieve anti-systeem of anti-overheidsbeweging, waarbinnen complotdenkers en rechts-extremisten elkaar vinden. Uit deze groep ‘afgehaakte’ burgers kwamen veel nieuwe aanhangers van de Reichsbürgerbeweging voort.

Putsch voorbereiden
Volgens de Bundesverfassungsschutz telt de beweging momenteel 21.000 volgelingen, waarvan er circa tweeduizend gewelddadig en gevaarlijk zijn. Sinds de pandemie is de beweging explosief gegroeid. Meer dan een jaar lang was de top bezig met het voorbereiden van een coup. Binnen dit netwerk vormden juristen, industriëlen, politici, oud-militairen en leden van de Duitse adel een schaduwregering, die zou moeten worden geïnstalleerd als de putsch na ‘Tag X’ gelukt zou zijn. Hun vermeende leider, Heinrich prins Reuss zu Köstritz, alias prins Heinrich XIII, zou het nieuwe staatshoofd van deze monarchie worden. Volgens Der Spiegel trainde de groep met wapens en satelliettelefoons, en werd de omverwerping van de Bondsdag gepland.

Invallen
De Duitse autoriteiten voerden op 7 december 2022 een grootschalige actie uit tegen de Reichsbürgerbeweging. In heel Duitsland, maar ook in Oostenrijk en Italië, werden invallen gedaan op meer dan honderd plekken. Zeker 22 van de 52 verdachten zijn opgepakt, onder wie prins Heinrich XIII en ex-AfD-Bondsdaglid Birgit Malsack-Winkemann – die thans als rechter in Berlijn werkt. Het is de vraag wat er in de weken en maanden na 7 december zal gebeuren: worden er nog meer Reichsbürger opgepakt en zo ja wie? En worden de militantste leden ontwapend en gearresteerd? Het is nog niet duidelijk hoe ver de Duitse autoriteiten zullen gaan, maar wel dat de beweging een belangrijke slag is toegebracht.

Risico voor Joden?
Hoe gevaarlijk is de Reichsburgerbeweging voor de Joden in Duitsland. Dat hangt er vanaf hoe je het bekijkt. Enerzijds hebben de Duitse autoriteiten de beweging een behoorlijke slag toegebracht door de plotters op te pakken. Zij gaven de leiding en bereidden de coup tegen de Bondsrepubliek voor. Er moest daarvoor wel chaos ontstaan middels gewapend geweld. Volgens experts hebben circa tweeduizend aanhangers wapens en zijn ze getraind. Zij geloven heilig in de Reichsbürgerideologie en de vele antisemitische complottheorieën. Blijven zij buiten schot of gaan de autoriteiten hen ook oprollen? Dit laatste is bij het schrijven van dit achtergrondartikel nog onzeker.

Extra beveiliging
In de afgelopen weken is met name in de deelstaat Noordrijn-Westfalen (NRW) de beveiliging van synagogen en Joodse instellingen opgevoerd. Volgens de autoriteiten was er een reëele dreiging vanuit islamitische en Iraanse hoek. Ook voorzitter Josef Schuster van de Centrale Raad van de Joden in Duitsland wordt sinds enige weken extra beveiligd. Onduidelijk is of het opschalen van de beveiliging te maken zou hebben met de mogelijke couppoging van de Reichsbürgerbeweging. Zeker is wel dat het aantal antisemitische incidenten en haatmisdrijven in Duitsland blijft stijgen. Alleen al in NRW waren het er dit jaar meer dan vijfhonderd.

Lees ook:
Voorzitter Joods Duitsland: ‘De schaal van dit rechts-extreme netwerk is onthutsend’
In Duitsland is de top van de rechts-extremistische Reichsbürger-beweging opgepakt en vastgezet. Het netwerk plande om een staatsgreep. Op meer dan honderd locaties in heel Duitsland werden invallen gedaan. Het is een van de grootste anti-terreuracties in jaren. Zeker 52 personen worden verdacht. De Centrale Raad van de Joden in Duitsland is geschrokken en waarschuwt voor een reëel gevaar van rechts.