Holocaustmuseum gaat voor ‘hermenselijking’ en wil geen tunnel of brug

Het Nationaal Holocaustmuseum (NHM) in wording heeft donderdagmiddag zijn plannen gepresenteerd. In de voormalige gymzaal van de voormalige Hervormde Kweekschool aan de Amsterdamse Plantage Middenlaan vertelden directeur Emile Schrijver van het Joods Cultureel Kwartier (JCK), de architecten, tentoonstellingmakers en conservator over de plannen. Het is de bedoeling dat het menselijke verhaal in permanente expositie een prominente plek krijgt, evenals de aanloop naar de Sjoa in de jaren dertig. Delen van het complex worden afgebroken voor nieuwbouw en de voorgevel wordt zoveel mogelijk in oude luister hersteld. Er komt geen tunnel of brugverbinding met de Hollandsche Schouwburg, die tegenover ligt en onderdeel van het NHM gaat worden. Met de omwonden is een sterke band opgebouwd, benadrukte Schrijver.

Hermenselijking
Tijdens een uitgebreide presentatie van ruim een uur kwamen alle facetten in de volgende fase van het project aan bod. Schrijver vertelde dat alle plannen door de pandemie enigszins werden vertraagd, waardoor de opening in het tweede kwartaal van 2023 (ruim een jaar later) zal plaatsvinden. In tegenstelling tot andere Holocaustmusea in Europa en de Verenigde Staten kiest het Nederlandse museum voor een menselijke presentatie waarin de verhalen van veelal onbekende slachtoffers centraal komen te staan. Op deze manier kunnen bezoekers zich beter identificeren met het onderwerp en wordt de inhoud ervan eenvoudiger begrijpbaar. Het woord ‘hermenselijking’ viel regelmatig. Conservator en projectleider Annemiek Gringold: “De persoonlijke verhalen bieden de bezoeker aanknopingspunten voor existentiële vragen met betrekking tot de Holocaust.”

Nieuwe indeling
Het pand van de voormalige Kweekschool wordt in verschillende delen opgedeeld. Allereerst is er de voormalige directeurswoning. Die gaat naar de vlakte en maakt plaats voor een entreegebouw, waar naar verwachting jaarlijks honderdduizenden bezoekers doorheen zullen lopen. Dan is er het schoolgebouw zelf, dat dienst zal doen als museumruimte. Hier komt de permanente tentoonstelling waarin de inhoud centraal zal staan en de bezoekers van boven naar beneden afdalen. De oude gymzaal wordt eveneens afgebroken. Daar en op een groot deel van wat thans de binnenplaats is, komen ruimten voor tijdelijke exposities en leslokalen voor scholieren. Educatie zal een van de speerpunten van het NHM worden, benadrukte Schrijver.

Luisterdruppels
Dan is er de Hollandsche Schouwburg, het gebouw dat momenteel al gebruikt wordt als ontmoetings- en herdenkingsruimte. Op deze plek werden veel Nederlandse Joden in de bange jaren ’40-’45 verzameld om vervolgens op transport naar het Oosten te gaan. In de jaren zestig werd het een gedenkplaats. Het is de bedoeling dat het ontwerp van toen vrijwel hetzelfde blijft. Wel komen er in de zij-niches ‘druppels’ waar bezoekers naar de verhalen van slachtoffers kunnen luisteren – uiteraard per audiotour, want ‘het moet daar geen kakofonie aan geluiden worden’, aldus Schrijver. Ook de entree van het pand gaat veranderen en de tuin, achter de pyloon, krijgt een facelift. “Hier kunnen mensen zich onder andere bezinnen,” zei Schrijver.

Impact op de buurt
Al een paar jaar wordt er gespeculeerd wat er met de inrichting van de buurt gaat gebeuren als het NHM er eenmaal komt. Beide gebouwen liggen tegenover elkaar in een grote straat, waar trams, auto’s, fietsers en voetgangers gebruik van maken. Momenteel wordt met de gemeente nagedacht over een mogelijke herinrichting van de Plantage Middenlaan, zodat bezoekers goed en veilig kunnen oversteken. Schrijver sprak over hekwerk indien nodig, maar ook over het mogelijk aanpakken van de tramhalte, die middenin ligt. “We hebben vanaf het begin af aan goede gesprekken met de bewoners gevoerd en zij worden nog steeds erg betrokken,” zei hij tegen Jonet.nl. “Wij zijn ons er van bewust dat hier mensen wonen en dat ze gewoon naar hun werk moeten kunnen. Ze weten dat hun buurt gaat veranderen, maar iedereen is er erg optimistisch over.”

Geen tunnel of brug
Aan architect Uri Gilad van bureau Office Winhov vroegen we of er is nagedacht over een tunnel of brug, maar daar is eigenlijk vrijwel niet over gesproken. Gilad benadrukte dat een brug het aangezicht van de straat en de gebouwen ernstig zou schaden en dat een tunnel ook niet realistisch was. Schrijver stelde dat het naburige Artis voor de coronatijd zeker 1,5 miljoen bezoekers per jaar ontving. Hij verwacht dat het NHM veel minder bezoekers krijgt, enkele honderdduizenden. Als alles goed gaat, moet de buurt dat kunnen absorberen, heette het. Verder heeft het JCK de omwonenden vanaf het begin ‘meegenomen’ in alle plannen, zodat er geen misverstanden zouden ontstaan. Binnen Joods Nederland is de steun voor het project eveneens groot, aldus Schrijver. Op vrijdag gaat de verbouwing van start.

Nooit vergeten
OPERA Amsterdam en Studio Louter werken samen aan de vormgeving van de vaste tentoonstellingen. “De Holocaust was een systeem van ontmenselijking,” vertelde Barend Verheijen, Studio Louter. “Wij willen dat de bezoeker zich realiseert dat de koele statistieken van de Jodenvervolging over individuen gaan. Daarom willen we de vormentaal van de vaste tentoonstellingen rigoureus omdraaien: de slachtoffers, zo onvoorstelbaar talrijk, worden benaderd op individueel niveau. De misdaden en daders worden getoond in al hun massaliteit.” Boaz Bar-Adon, OPERA Amsterdam voegde daar aan toe: “Voor de persoonlijke verhalen van de slachtoffers ontwikkelen we de ‘Vergeet-mij-niet’: een eerbetoon in de vorm van een uniek vormgegeven vitrine met ruimte voor persoonlijke objecten, foto’s en herinneringen.”

Bewustwording
Conservator en projectleider Gringold wil dat er in het NHM een aantal cruciale vragen gesteld worden. “Wanneer een persoon zich onder invloed van desinformatie en propaganda kan ontwikkelen tot iemand die moedwillig een ander ombrengt, is dat dan menselijk? Zit dat kwaad in ons allemaal?” zei ze. “Ik hoop dat bezoekers van het Nationaal Holocaustmuseum zich bewust worden van de mechanismen die van invloed zijn op de keuzes die we maken en zichzelf vragen stellen over menselijk handelen in alle rollen, van slachtoffer tot bijstander, collaborateur of dader. Laten we waakzaam zijn.”

Donaties zijn binnen
Voor het project moest minimaal 26 miljoen euro worden binnengehaald. Dat bedrag is ruimschoots binnen, vertelde directeur Schrijver. Onder meer de Nederlandse en Duitse overheid hebben miljoenen gegeven, maar ook de Joodse Claims Conference en andere grote gevers zoals de gemeente Amsterdam en de goede doelenloterijen. Verder waren er bedrijven, instellingen en particulieren uit Nederland, Israël en de Verenigde Staten die aanzienlijke giften hebben gedaan, aldus Schrijver. Het inzamelen gaat door, want er is ook nog geld nodig voor het traject na de ombouw. Schrijver: “Uiteindelijk komt er een instelling bij die een sterke aanvulling zal zijn op het Nederlandse museumlandschap.”

Lees ook:
Holocaustmuseum ontvangt 4 miljoen euro van Duitsland
Het Nationaal Holocaustmuseum (NHM) in wording krijgt een bedrag van 4 miljoen euro van de Duitse overheid. Berlijn stort de geldsom om het museum over de Jodenvervolging en Sjoa in Nederland mogelijk te maken. Tegelijkertijd is het een vorm van Wiedergutmachung van de Duitsers. Met het miljoenenbedrag is een belangrijke stap gezet naar het voltooien van het museum.