Jacques d’Ancona, scherp tot aan het eind – in memoriam

Hij was de ideale recensent en beoordelaar: spelend op de bal en nooit op de man. Jacques d’Ancona is niet meer. Hij overleed vrijdag in zijn woonplaats Paterswolde op 86-jarige leeftijd. De Joodse Groninger werd bekend bij het grote publiek in zijn functie van juryvoorzitter van Henny Huisman’s Soundmixshow, een talentenjacht. Ook was hij 67 jaar lang theaterrecensent en ook was hij lang voetbalscheidsrechter.

Jacques d’Ancona werd op 15 september 1937 geboren in Groningen als zoon van een Joodse vader en Nederlands-hervormde moeder. Mede door dat laatste wist hij als oorlogskind de Sjoa te overleven. Zijn vroege jeugd bracht d’Ancona door in een pand in de Groningse Oosterstraat. Hier woonde hij boven de winkel van zijn vader, die een elektrotechnische groothandel had. In de Tweede Wereldoorlog werd het pand gevorderd door de Duitse bezetter en werd het gezin gedwongen te verhuizen naar het Damsterdiep. Zijn vader dook echter enkele jaren onder in de Korrewegwijk.

Westerbork

Het pand aan de Oosterstraat, waar het gezin aanvankelijk woonde, werd gedurende de Bevrijding van Groningen vernietigd. Na de oorlog associeerde d’Ancona zich nooit echt met het Jodendom. Hoe voelde zich niet Joods en droeg dat ook niet actief uit. Niettemin groeide zijn betrokkenheid bij het Jodendom en het Joodse verleden, onder meer omdat zijn vader in de Tweede Wereldoorlog had moeten onderduiken. Op latere leeftijd werd d’Ancona dan ook ambassadeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork.

De jonge d’Ancona werd in de jaren vijftig actief als beoordelaar van culturele uitingsvormen, zoals theater en poëzie. Zo was al hij al op zijn zestiende voorzitter en criticus van reciteervereniging Pericles op het Heymanscollege in Groningen. Vanaf zijn negentiende ging hij voor het toenmalige Nieuwsblad van het Noorden (later het Dagblad van het Noorden) werken voor de sportredactie en, later, als theaterrecensent. Om voorstellingen – van toneel tot dans en musical – te beoordelen, reisde hij naar de Randstad om direct na de voorstelling terug te keren naar Groningen en daar op de redactie zijn recensie te schrijven.

Scheidsrechter

d’Ancona combineerde zijn journalistieke werk met fluiten op de voetbalvelden van – vooral – amateurclubs. Zeker 22 jaar lang was hij scheidsrechter voor de KNVB. Zijn allerlaatste recensie, twee weken geleden gepubliceerd, ging dan ook over het werk van de scheidsrechters op het EK voetbal in Duitsland. Eerder, in een interview met het Dagblad van het Noorden ter gelegenheid van zijn tachtigste verjaardag, biechtte hij op het scheidsrechter zijn het ‘mooiste’ te hebben gevonden:

“Ik vind mezelf niet zo heel aantrekkelijk om naar te kijken. Ik geniet wel van de aandacht. Ik vond het prachtig om als scheidsrechter met de bal in mijn handen met die twee elftallen het veld op te komen. Die bal hield ik vast tot op het moment dat mij paste. Pas bij de toss gaf ik die bal af en mochten ze er even mee intrappen. Ik vond het ook prettig dat als ik de munt bij de toss liet vallen, iemand zo correct was hem uit het gras op te rapen.”

Soundmixshow

De grote doorbraak van d’Ancona kwam echter pas in de jaren tachtig, toen hij met Henny Huisman in aanraking kwam. Doe land trok het land door met een talentenjacht: de Soundmixshow. Tijdens de editie in het Groningse Appingedam zat d’Ancona de jury voor. Zijn scherpe analyse maakte indruk en week af bij de vaak weeïge en voorzichtige insteek van andere Nederlandse juryleden. d’Ancona mocht van producent Joop van den Ende een screentest in Aalsmeer doen en hij werd juryvoorzitter van de tv-versie van de Soundmixshow.

Het programma was vanaf het begin af aan een succes bij het grote publiek en Huisman en d’Ancona werden een duo met hun eigen dynamiek. Het strenge maar vaak rechtvaardige oordeel van de juryvoorzitter kreeg soms een weerwoord van de presentator, die het voor zijn gasten opnam. Hoewel d’Ancona altijd zei waar het op stond, werd zijn optreden door het publiek vaak niet begrepen of op prijs gesteld. Zelfs in een tijd zonder sociale media was dit al voel- en merkbaar, onder meer door boegeroep vanuit de zaal.

De succesvolle formule Huisman-d’Ancona bleef jarenlang bestaan en vond ook zijn weerslag in de Mini Playbackshow, de spin-off van de Soundmixshow voor kinderen. Als juryvoorzitter kwam hij daar echter wat minder uit de verf, omdat het voor de kinderen vooral leuk moest blijven. Voor het fun-gehalte werd d’Ancona geflankeerd door Bulletje, een buikspreekpop die hem zou kunnen compenseren indien het te streng of ‘saai’ zou zijn geworden. Maar dat werd het eigenlijk nooit. Tot aan het einde van beide tv-shows bleef d’Ancona de juryvoorzitter.

Doorgaan

In zijn latere jaren was d’Ancona vooral actief in Groningen, waar hij programma’s presenteerde voor RTV Noord en nog steeds als recensent actief bleef voor het Dagblad van het Noorden. Eind jaren negentig was de musical als genre niet meer weg te denken uit Nederland en d’Ancona ging naar iedere premiere toe. Nadat hij de pensioenleeftijd had bereikt, ging hij niet stil zitten: d’Ancona schreef zo’n honderd recensies op jaarbasis en was in de Groninges media veelvuldig terug te vinden.

Net als dat d’Ancona niet graag voor zijn Joods zijn uitkwam, deed hij dat ook niet met zijn homoseksualiteit. Pas nadat zanger Robert Long hem op zijn geaardheid had gewezen, omarmde hij dat meer, aldus het AD. Hij leerde zijn partner Henny Vierbergen kennen in de jaren tachtig, toen die al HIV-positief was. In 1996 moest d’Ancona afscheid van hem nemen toen hij overleed aan Aids. In de laatste 27 jaar van zijn leven was hij samen met acteur en producent Hans Langhout, die hij in Thailand had leren kennen.

Met Langhout woonde d’Ancona samen in Paterswolde, waar hij vrijdag op 86-jarige leeftijd overleed aan de gevolgen van een langslepende hartkwaal. In De Telegraaf vertelde zijn 57-jarige partner dat hij al jaren leefde in ‘geleende tijd’. Langhout: “Jacques was altijd zo speciaal in zijn omschrijvingen. Vier jaar geleden was hij wat moe en had een, zoals hij het noemde, ’oranje gevoel’ in zijn borst. Als ik vroeg wat dat dan was, dan klonk dat in elk geval niet goed.”

Na medisch onderzoek bleek dat hij een aneurysma had, net boven het hart. “Vijf kransslagaders waren redelijk verstopt, hij had een falende nierfunctie en er waren nog wat zaken waar iets aan gedaan moest worden.” Een zware operatie zou moeten volgen en daar paste d’Ancona voor: die wilde niet onder het mes. Bijna niemand wist wat er met hem aan de hand was en hij ging door. Twaalf dagen voor zijn dood kreeg hij het erg benauwd. De medici konden nog weinig voor hem doen, wat d’Ancona accepteerde. “Na die vijfde dag heb ik Jacques mee naar huis genomen in Paterswolde en hem verzorgd”, zegt Hans. “Vrijdag ging hij even liggen en was hij weg, terwijl ik bij hem was.”