Joden kunnen ‘eindelijk weer Spaans’ worden

Afstammelingen van sefardische Joden kunnen een Spaans paspoort krijgen, vijfhonderd jaar nadat hun voorvaderen het land uit werden gejaagd. In Israël komen 2,2 miljoen mensen in aanmerking voor zo’n paspoort, maar gaan ze ook allemaal proberen er een te krijgen?

Het was een eenvoudige ceremonie, vorige week op de Spaanse ambassade in Tel Aviv. Onder toeziend oog van ambassadeur Fernando Carderera zwoer een tiental Israëli’s, jong en oud, trouw aan de Spaanse koning en de grondwet. Nu krijgen zij, samen met nog 4.300 andere afstammelingen van Joden die tijdens de Inquisitie in 1492 uit Spanje werden verdreven, het felbegeerde Spaanse paspoort, waarmee ze door de hele Europese Unie mogen wonen en werken. Het is een kleine historische genoegdoening voor de naar schatting driehonderdduizend Joden die in 1492 door de beruchte Kruisvaarderskoning Ferdinand en zijn vrouw Isabella werden gedwongen zich te bekeren tot het katholicisme of Spanje onmiddellijk te verlaten. Weigering betekende standrechtelijke executie. De sefardische Joden waaierden uit over de hele wereld; van het Ottomaanse Rijk tot de vrijhaven Amsterdam. De meesten zagen hun geboorteland nooit meer terug.
In juni 2015 nam het Spaanse parlement na jarenlang juridisch getouwtrek een historische wet aan die nakomelingen van deze ‘sefardiem’ onder voorwaarden een paspoort aanbiedt. “De kwestie ging rollen in de jaren 80, het tijdperk na Franco. Spanje vond dat het wat terug moest doen voor deze Joden. Ook speelde mee dat men trots was dat zij al die jaren de Spaanse gebruiken en het Ladino hadden behouden,” zegt José Benarroch, president van de ngo La Unión Sefaradí Mundial in Jeruzalem, een organisatie die zich wereldwijd inzet voor sefardiem. Met zijn collega’s beheert hij een database met 10.000 familienamen van verdreven Spaanse Joden. In samenwerking met het Spaanse ministerie van Justitie verifiëren zij familienamen van Israëli’s die voor het paspoort in aanmerking willen komen. “Wij denken dat uiteindelijk zo’n 200.000 Israëli’s dit daadwerkelijk zullen proberen. Maar sommige academici denken dat liefst 2,2 miljoen mensen in Israël in aanmerking kunnen komen.”

Bewijs van afstamming
Precieze cijfers ontbreken, maar de meeste experts schatten het totaal aantal afstammelingen dat een realistische kans op het Spaanse paspoort maakt wereldwijd op twee tot drie miljoen. Een groot deel van hen woont in Midden- en Zuid-Amerika. Het aantal uit te geven Spaanse paspoorten had nog veel groter kunnen zijn als de voorgestelde wet niet tussentijds was aangepast. Benarroch: “Als ook nakomelingen van Joden die zich tijdens de Inquisitie tot het katholicisme hebben bekeerd in aanmerking zouden komen, kom je op veertig tot vijftig miljoen mensen. Dat kan Spanje nooit aan. Daarom worden redelijk strenge eisen gesteld.” Zo moet een kandidaat een bewijs van afstamming overleggen, bijvoorbeeld een verifieerbare achternaam als Toledano. Een kandidaat hoeft niet Joods te zijn, maar moet wel een verklaring van een rabbijn kunnen tonen. Verder moet de Spaanse taal op basisniveau worden beheerst, mag de kandidaat geen strafblad hebben en moet hij of zij affiniteit kunnen tonen met het hedendaagse Spanje. Al kan dat laatste volgens Benarroch al door te laten zien ‘dat je supporter bent van Real Madrid’
Het proces duurt minimaal twee jaar. Een bezoek aan Spanje om het paspoort op te halen is verplicht. Benarroch en andere clubs die zich inzetten voor sefardiem krijgen wekelijks veel vragen van geïnteresseerden. De regeling is extra aantrekkelijk omdat er voor het Spaanse paspoort geen afstand hoeft te worden gedaan van de bestaande nationaliteit. Cijfers over het aantal Nederlanders dat in aanmerking komt, zijn niet bekend. Benarroch verwacht niet dat er veel aanmeldingen uit Europa komen, omdat zij al een paspoort van de EU hebben.
De eerste 4.300 afstammelingen die vorige week de Spaanse nationaliteit kregen zijn overigens een bijzondere groep. Een decreet van de huidige koning Felipe VI versnelde hun procedure. Benarroch: “Dit zijn vooral mensen uit Venezuela en Turkije, die in hun thuisland in de problemen zaten. Ze stonden op de zwarte lijst van de regering, hadden geen paspoort of konden niet weg. Het waren urgente gevallen.”

Bron: NIW
Auteur: Jan Franke