Jonathan Sacks (72), oud-opperrabbijn Groot-Brittannië, overleden

De voormalige opperrabbijn van Groot-Brittannië, Baron Jonathan Sacks, is zaterdag op 72-jarige leeftijd overleden. Na decennia van trouwe dienst werd hij de laatste jaren vooral bekend door zijn gevecht tegen Jodenhaat in en buiten zijn land. Sacks was sinds zijn indringende rede in het Europarlement over antisemitisme, in 2016, een internationale bekende geworden die lezingen gaf en toespraken over het onderwerp hield. Ook was hij een graag geziene gast was in Britse tv-programma’s. Sacks was ook auteur van verschillende publieksboeken en ontvanger van diverse onderscheidingen. Hij overleed op zaterdagochtend aan de gevolgen van kanker.

Cambridge
Jonathan Henry Sacks werd op 8 maart 1948 geboren in de Londense wijk Lambeth, waar hij zijn jeugdjaren zou doorbrengen. Hij liep school op de St. Mary’s Primary School en aan Christ’s College in de buitenwijk Finchley, waarna hij in Cambridge ging studeren aan Gonville & Caius College. Daar behaalde hij de Master of Arts in de filosofie. Terwijl hij daar studeerde, reisde Sacks naar New York om met rabbijn Menachem M. Schneerson te spreken over een aantal kwesties op het gebied religie, geloof en filosofie. Schneerson spoorde Sacks aan om rabbijn te worden, een weg die hij na terugkomst in Groot-Brittannië in ging.

Etz Chaim Yeshiva
Na zijn studie in Cambridge verhuisde Sacks naar Oxford om een postdoctorale studie aan New College te volgen. Ook deed hij een postdoctorale studie aan King’s College London, waar hij een doctoraat voltooide dat de University of London hem in 1982. Sacks kreeg zijn rabbinale inwijding van het Joods College en de Londense Etz Chaim Yeshiva. Vier jaar eerder was hij als rabbijn actief geworden voor de Golders Green Synagogue, in de gelijknamige Londense buitenwijk. In 1983 werd hij rabbijn van de prestigieuze Western Marble Arch Synagogue in centraal Londen, een positie die hij bekleedde tot 1990.

Open beleid
Sacks klom vrij snel in de hiërarchie van Joods Groot-Brittannië. Van 1984 en 1990 was hij tevens de directeur van het Joods College, ‘s werelds oudste rabbijnse seminarie. Uiteindelijk kwam het opperrabbinaat van het land langs. Sacks werd op 1 september 1991 ingewijd als opperrabbijn van de United Hebrew Congregations of the Commonwealth en die functie hij bekleedde tot 1 september 2013. Als opperrabbijn van Groot-Brittannië stond hij een open beleid voor. Niet alleen werkte hij samen met de overheid en had hij goede banden met de Britse koninklijke familie, maar ook reikte Sacks de hand naar andere religies zoals het Anglicaanse christendom, de katholieke kerk en de islam.

Liefde en verbeeldingskracht
In zijn installatie-toespraak in 1991 riep Sacks op tot ‘een decennium van vernieuwing dat de grote creatieve krachten van het Britse Jodendom nieuw leven zal inblazen’. Deze hervorming moest gebaseerd zijn op vijf centrale waarden: “Liefde voor elke Jood, liefde voor leren, liefde voor God, een diepgaande bijdrage aan de Britse samenleving en een ondubbelzinnige gehechtheid aan Israël.” Sacks wilde ‘een katalysator voor creativiteit’ zijn, ‘leiderschap bij anderen aanmoedigen en de frisse wind van initiatieven en verbeeldingskracht binnenlaten’.

Nieuwe projecten
Onder Sacks werd een reeks innovatieve gemeenschappelijke projecten ingezet, waaronder Jewish Continuity (een nationale stichting voor Joodse onderwijsprogramma’s en ‘outreach’ naar de buitenwereld), de Vereniging van Joodse Bedrijfsethiek, de Opperrabbinaat Awards for Excellence; de Opperrabbinaat-beurzen en het plan Gemeenschapsontwikkeling. Dit is een nationaal plan om het leven in de Britse Joodse gemeenschap te verbeteren. Alle projecten werden met succes op- en uitgebouwd. Na tien jaar, in 2001, deed opperrabbijn Sacks een oproep tot ‘Joodse verantwoordelijkheid’ en een hernieuwde toewijding aan de ethische dimensie van het Jodendom.

Mediarabbijn
Gedurende zijn periode als opperrabbijn werd Sacks een ambassadeur voor het Britse Jodendom in binnen- en buitenland. Hij werd alom gezien als de Joodse stem van moraliteit en ethische integriteit. Ook trad hij vaak op in de Britse media om zijn standpunten en meningen over actuele kwesties te geven. Sacks was een soort nationale mediarabbijn. Zo had hij jarenlang een vaste column in de krant The Times en was hij steeds vaker te gast in actualiteiten- en talkshows op radio en televisie. Jaarlijks mocht hij voor de BBC een programma maken voor Rosj Hasjanna. In 2010 maakte hij het programma ‘The Case for God?’ waarin in gesprek ging met atheïsten en geloofscritici.

Boeken en prijzen
Niet alleen was Sacks in de media actief, maar ook grossierde hij in lezingen en optredens voor zalen en in universiteiten. Wekelijks schreef hij commentaren op de Tora die werden gelezen door duizenden Joden over de gehele wereld. De opperrabbijn was eveneens de auteur van 25 publieksboeken over Joods denken, tolerantie en extremisme. Een aantal daarvan werden bestsellers, waaronder het boek Not in God’s Name: Confronting Religious Violence, en The Great Partnership: God, Science and the Search for Meaning. Zijn boeken wonnen literaire prijzen, waaronder de Grawemeyer Prize for Religion (2004) en de National Jewish Book Award in (2000). Het boek Covenant & Conversation: Genesis werd in 2009 bekroond met de National Jewish Book Award en zijn commentaar op het gebedenboek van Pesach won de Modern Jewish Thought and Experience Dorot Foundation Award (2013).

Baron Sacks
Op speciale dagen ging de charismatische opperrabbijn Sacks voor in interreligieuze diensten. Ook had hij een goede band met de Britse koninklijke familie. In 2005 werd hij op de verjaardag van koningin Elizabeth II geridderd tot Knight Bachelor ‘voor diensten aan de gemeenschap en interreligieuze relaties’. Een jaar later werd Sacks tot Honorary Freeman van de London Borough of Barnet benoemd en in 2009 kondigde de House of Lords Appointments Commission aan dat Sacks werd aanbevolen voor een levenslange adelstand met zetel in Britse Hogerhuis. Hij nam de titel ‘Baron Sacks, of Aldgate in the City of London’ aan en zat als crossbencher. Namens de Joodse gemeenschap woonde hij in 2011 het huwelijk van de Britse erfprins William en Kate Middleton bij. Twee jaar later op een galadiner noemde kroonprins Charles Sacks ‘een licht voor deze natie’, ‘een standvastige vriend’ en ‘een gewaardeerde adviseur’.

Toespraak voor Europarlement
De laatste jaren van zijn leven wijdde Sacks vooral aan het bestrijden van antisemitisme in Groot-Brittannië en Europa. Hij was een pleitbezorger voor een harder beleid tegen Jodenhaat, dat hij zag groeien en waarvoor hij waarschuwde. Sacks hield verschillende lezingen en toespraken in Nederland, maar ook in andere Europese landen en bij de Europese Unie. Sacks maakte in 2016 indruk met een rede in het Europees Parlement, waarin hij sprak over ‘de haat die begint bij de Joden, die nooit bij de Joden eindigt’. Hij hield het parlement voor dat Jodenhaat niet alleen een bedreiging is voor Joden. “Antisemitisme gaat niet alleen over Joden,” zei hij. “Ik kan niet beginnen met te zeggen hoe gevaarlijk het is. Als Europa antisemitisme laat floreren, dan zal dat het begin van het einde van Europa betekenen.” Bekijk de speech hier:

Laatste jaren
Mede door zijn toespraak in Brussel kreeg Sacks een groter podium bij een breder internationaal publiek. Hij werd in de jaren daarna een bekende, en geliefde figuur binnen en buiten de Joodse wereld. Zo gewaardeerd zelfs, dat hij dit jaar genomineerd werd door de Genesis-prijs. Wanneer hij kon, waarschuwde hij voor het opkomende antisemitisme in Europa. Thuis werd Sacks nog geregeld in tv-programma’s uitgenodigd. In zijn optredens hield hij het Britse publiek en de maatschappij regelend een spiegel voor ter reflectie van actuele gebeurtenissen zoals de Brexit. Ook bij vond dat de nationale identiteit verloren was gegaan door multiculturalisme.

Tot in de laatste jaren van zijn leven was Sacks actief. Hij werd getroffen door kanker, waarvoor hij drie keer in behandeling ging. De derde keer overleefde hij het niet. Hij overleed op zaterdagochtend op 72-jarige leeftijd. Hij laat zijn echtgenote, drie kinderen en vele kleinkinderen achter.

Lees ook:
Wie verdient de Genesis-prijs 2021? Publiek mag voor het eerst meestemmen
De winnaar Genesis-prijs 2021 wordt op een andere manier aangewezen dan voorheen. Vanaf dit jaar mag ook het publiek meebepalen wie de jaarlijkse ‘Joodse Nobelprijs’ in ontvangst mag nemen. De Genesis Prize Foundation wijst ieder jaar een prominent lid uit de Joodse wereld aan die iets bijzonders betekent voor de internationale Joodse gemeenschap.