Kunstmuseum Bern geeft Joodse vluchtkunst terug

Opvallend nieuws uit Zwitserland. Het Kunstmuseum in Bern heeft een schilderij terug aan de rechtmatige Joodse eigenaren dat officieel niet geroofd is. Het gaat om een doek van de Britse schilder Alfred Sisley dat sinds de jaren negentig in de vaste collectie van het museum hing. Een nieuw standpunt van de stichting tegenover vermeende Joodse roofkunst vormt daar de grondslag voor. Er is sprake van een trendbreuk.

De Stichting Kunstmuseum Bern heeft een besluit genomen over een claim van de erven van Carl Sachs. Zij eisen teruggave van Alfred Sisley’s schilderij Le Chemin des Bois à Ville-d’Avray (1879). Volgens herkomstonderzoek zijn er een aantal feiten rond de verkoop in Zwitserland die erop wijzen dat het om Joodse roofkunst gaat. Zodoende komt het werk in rechtmatige handen.

Luzern

Het onderzoek wijst uit dat de Joodse ondernemer en kunstverzamelaar het werk in 1940 verkocht aan kunsthandelaar Theodor Fischer uit Luzern om zo zijn ontsnapping aan de nazi’s te financieren. Sachs vertrouwde zo op een lening van honderdduizend Zwitserse frank om zijn verblijfsrecht in Zwitserland veilig te stellen en in zijn onderhoud te voorzien.

Vluchtkunst

Voor Zwitserland is deze teruggave een primeur, omdat het om vluchtkunst in plaats van roofkunst gaat. De Zwitsers waren immers lang van mening dat alleen geroofde kunst teruggegeven moest worden. Zogeheten ‘vluchtobjecten’ – werken die tegen een lagere prijs verkocht moesten worden om vlucht te financieren – kwamen volgens hen niet in aanmerking voor teruggave.

Nieuw inzicht

Er is dus sprake van een trendbreuk. Tegenwoordig zijn de Zwitsers zich er ook van bewust dat gaten in de herkomstgegevens van vermeende roofkunst tussen 1933 en 1945 eerder regel dan uitzondering waren, en dat daar dus ook serieus naar gekeken moet worden. In geval van twijfel zal voortaan een oplossing ten gunste van de slachtoffers worden gezocht, aldus de stichting van het kunstmuseum.

Proces

De andere kijk op de gang van zaken komt niet zomaar uit de lucht vallen. In 2021 stelde het Kunstmuseum Bern verschillende herkomstcategorieën en procedures vast voor de omgang met betwiste werken. In 2024 werden de regels verder uitgewerkt en in 2025 goedgekeurd door het stichtingsbestuur. Er zijn meerdere omstreden werken in de collectie die onder de loep genomen kunnen worden.

Sisley

De Engelse schilder Alfred Sisley (1839-1899) was een impressionistisch landschapsschilder. Tot zijn bekendste werken behoren schilderijen van de Theems en van Franse landschappen. Er zijn meerdere doeken van hem door Joodse eigenaren noodgedwongen verkocht om Zwitserland in te komen. Ook deze wil het Kunstmuseum Bern bekijken en onderzoeken.