Leo Horn – Joodse Iconen van weleer – achtergrond

Joodse Nederlanders hebben veel betekend voor de Nederlandse samenleving, ook in de 20ste en 21ste eeuw. Een aantal van hen is niet meer onder ons, maar kan door sommigen nog worden heinnerd. In de rubriek ‘Joodse iconen van weleer’ besteden we aandacht aan hen. In dit artikel is het de eer aan scheidsrechter Leo Horn, die in 1995 overleed en waarover Sportgeschiedenis.nl schreef.

Leo Horn was vanaf de jaren vijftig één van de bekendste voetbalscheidsrechters ter wereld. Hij werd in 1916 geboren in Sittard in een Joods gezin met vier kinderen. Jaargenoot Toon Hermans was zijn buurman en goede vriend. Zijn moeder meende alleen dat er voor haar gezin meer toekomstmogelijkheden lagen in Amsterdam, zodat ze in 1928 naar de hoofdstad verhuisden, zónder vader, die alleen in het weekend overkwam. Aan het eind van zijn leven beschouwde Horn dit vertrek uit Sittard als zijn eerste bevrijding; 5 mei 1945 als zijn tweede.

Wilhelmina Vooruit

Horn, die al sinds zijn zesde voetbalde, werd in zijn nieuwe woonplaats lid van Wilhelmina Vooruit, vooral bestaande uit Joodse leden. Vanwege een blessure werd hij scheidsrechter voor de Amsterdamsche Voetbalbond. In februari 1934 stond de zeventienjarige Horn zo bij Blauw-Wit – Taba voor de eerste keer als arbiter op het veld. Zijn leiding deze wedstrijd was bijzonder warrig geweest, aldus de spelers zelf na afloop, die het eindsignaal beschouwden als het hoogtepunt van de dag. Desondanks was dit het begin van een langdurige loopbaan.

‘Geen held’

Tijdens de Tweede Wereldoorlog sloot Horn zich aan bij een knokploeg, want dat verzet nodig was, wist hij al van vóór de oorlog, zo zei hij in 1994 in de Leeuwarder Courant. Zijn Duitse oom had namelijk een schoenenzaak in Essen. “In 1938 schoten ze al zijn honden dood. Op de kennel stond gekalkt Juden Hunde nicht geliebt.” In 1942 sloot Horn zich daarom aan bij een overvalteam in Zuid, onder leiding van Ben Warner. Hij deed het samen met Kuki Krol, vader van de latere Ajax-voetballer Ruud. “Ik was geen held,” vond Horn zelf. “Je wordt niet geboren als held.”

Mengele

In die jaren verrichte hij wel degelijk heldhaftig werk, waarvoor hij verschillende schuilnamen gebruikte, zoals dr. Van Dongen en ir. Varing. “We kenden elkaars werkelijke naam niet.” Hij kreeg opdracht om kranten en pamfletten te verspreiden en om aanslagen te plegen op hooggeplaatste SS’ers. Ook zorgde hij voor onderduikadressen, onder meer voor zijn ouders en broer George. Zijn oudste broer Edgar en zijn zus Sophie werden opgepakt, wat alleen Sophie heeft overleefd. “Ze heeft oog in oog gestaan met Joseph Mengele.” Haar verrader heeft hij na de oorlog zelf nog opgeleverd als commandant van de Binnenlandse Strijdkrachten. “Hij was vastgebonden, maar ik heb hem toch een klap gegeven.”

‘Ik ben Jood‘

Naast zijn eigen naam verzweeg hij in de oorlogsjaren ook zijn Joodse identiteit. “Ik weet nog dat één van ons me influisterde, toen een oude Joodse vrouw uit haar bovenhuis werd getakeld: zouden Joden ook het lef hebben te doen wat wij doen? Dat was Wim Kuijt, toch wars van antisemitisme.” Meteen na afloop van de oorlog gaf hij zijn identiteit vrij.

In zijn biografie Leo Horn fluit blikte hij terug hoe hij de medestrijders hierover toesprak. “Weten jullie nog, jongens, die Joden, die het niet gedurfd zouden hebben? Dan zal ik mijn vermomming maar afgooien. Geen dokter Van Dongen, geen ingenieur Varing. Mijn naam is Leo Horn, en ik ben Jood.” De rest van de groep keek verbluft toe en zweeg. Sommige huilden, maar Horn is daarna altijd vrienden gebleven van deze mensen, zolang dat mogelijk was. “Zij meenden het allemaal niet zo kwaad.”

Engelandvaarders

Dat Horn zijn identiteit verzweeg, vond hij geen verraad, zei hij in 1994. “Ik ben geen verrader, men heeft mij verraden. In Sittard al. En tijdens de oorlog waarin de Joodse gemeenschap in Nederland bijna werd uitgeroeid. Ik veroordeel niet iedereen die aan de zijlijn heeft gestaan. Absoluut niet. Ik heb al gezegd: je wordt niet als held geboren. De uitzonderingen daargelaten: de Soldaten van Oranje, de Engelandvaarders. Maar ik vind wel dat veel landgenoten te weinig voor hun medemensen hebben gedaan.”

Wereldberoemd

In 1951 wees de FIFA Horn aan als internationaal scheidsrechter. En zo stond hij twee jaar later in het Wembley Stadion in Londen bij Engeland-Hongarije. De bezoekers wonnen met 3-6, waarmee de Engelsen voor de eerste keer op eigen bodem waren verslagen, nota bene als de uitvinders van het moderne voetbal. Die wedstrijd staat daarom sindsdien bekend als The Match of the Century.

Horn had zich hiervoor uitstekend voorbereid. ‘Hij zal gekleed zijn in een spiksplinternieuw kostuum’, aldus de Telegraaf. ‘Kleren maken de man en de eerste indruk moet goed zijn en bijdragen tot het gezag van de scheidsrechter in deze voetbalwedstrijd van het jaar’.

Vast thema

Natuurlijk verkeerde Horn ook in een uitstekende conditie: “Vooral in het eerste kwartier zal ik veel en hard moeten lopen om de zaak meteen in handen te krijgen, en voor de volgende vijf kwartier moet ik dan nog adem overhouden.” Horn kreeg na afloop veel lof en zo werd Engeland-Hongarije een vast thema tijdens zijn populaire lezingen en voordrachten, keer op keer benadrukkend dat hij daar een zuiver Hongaars doelpunt ten onrechte had afgekeurd…

Dit artikel werd eerder gepubliceerd op Scportgeschiedenis.nl. Verder lezen, klik dan hier.