‘Nederland voert EU-lijst aan wat betreft Jodenhaat’

Het antisemitisme in de Europese Unie is toegenomen, in Nederland in het bijzonder. Dat blijkt uit een groot onderzoek van het Bureau van de Europese Unie voor de grondrechten (FRA). Al voor de aanslag van 7 oktober ervoeren Joden in de EU meer Jodenhaat. Nederland voert de lijst samen met Duitsland aan wat betreft het hoogste gehalte aan antisemitisme. Volgens antisemitisme-coördinator Eddo Verdoner is het resultaat niet opmerkelijk. We zijn niet zo tolerant als we denken, stelt hij vast.

Van de Nederlandse Joden die deelnamen aan het onderzoek, zei 83 procent in de afgelopen jaren een toename van antisemitisme te hebben meegemaakt. Alleen in Duitsland lag dat aantal een beetje hoger. Nederland komt daarmee op de tweede plaats van de lidstaten waar onderzoek werd gedaan, voor wat de groei van Jodenhaat betreft. Waar het ging om antisemitisme bij sportwedstrijden en antisemitisme in online media scoort ons land ook boven het gemiddelde. In dat laatste voert Nederland de lijst samen met Spanje aan.

Niet zo tolerant

“Van de discriminatiegevallen die het Openbaar Ministerie vervolgde, ging in 2021 zeker 31 procent over antisemitisme. In 2022 was dat 39 procent en in 2023, het jaar van dit onderzoek, was het 48 procent. Hierin zie je de stijging dus duidelijk terug,” zegt nationaal antisemitisme-coördinator Eddo Verdoner tegen NRC. We zijn niet zo tolerant als we denken, stelt hij vast. “Tolerantie lijkt steeds meer op onverschilligheid. En die leidt ertoe dat we dingen gedogen die niet door de beugel kunnen, zoals bijvoorbeeld antisemitische spreekkoren in voetbalstadions. We hebben lang gedaan alsof dat er gewoon bij hoorde, maar dat is natuurlijk niet zo.”

Gelatenheid

Zo wordt in de helft van alle Nederlandse schoolklassen het woord ‘Jood’ als scheldwoord gebruikt, aldus Verdoner. Het is antisemitisme in zijn puurste vorm en al op jonge leeftijd. “Dat bleek vorig jaar uit onderzoek van de Anne Frank Stichting. Hier is gedogen omgeslagen in gelatenheid. Zo van: er is toch niets aan te doen. We hebben antisemitisme op deze manier veel verder laten komen in de samenleving dan we zelf dachten.” Daarnaast zijn Nederlanders veel vaker online dan andere Europeanen. Juist daar lijkt er straffeloosheid te heersen als het om antisemitisme gaat, zegt Verdoner. Ook durven mensen niets van antisemitisme te zeggen, omdat ze dan geen steun van anderen krijgen.

Diverse vormen

Verdoner legt uit in NRC: “Je hebt het klassieke extreem-rechtse, racistische antisemitisme. Daarnaast is er het antisemitisme van uiterst links, waar de Jood een witte kolonisator of een financiële uitbuiter is. En dan is er het antisemitisme vanuit religieuze hoek. Dat kan gaan om christenen, die Joden de dood van Jezus verwijten, of om antisemitisme binnen islamitische kring, bijvoorbeeld vanuit religieuze overtuiging of vanuit identificatie met de Palestijnse kwestie, waarbij de Joodse bevolking verantwoordelijk wordt gehouden voor het lot van de Palestijnen.”

Depolitiseren

Kritiek op het optreden van Israël kan antisemitisch karakter hebben, maar dat is het zeker niet per definitie, “Maar als je klassieke antisemitische fabels gaat projecteren op Israëliërs, dan is het nog steeds een antisemitische fabel. Legitieme kritiek mag, maar als een opmerking de grens over gaat, dan moet dat benoemd worden.” Om het tij in Nederland te keren, moeten we antisemitisme in alle vormen aanpakken. Jodenhaat moet daarom worden gedepolitiseerd, vindt Verdoner. “Als het debat loopt langs politieke scheidslijnen, dan zorgt dat ervoor dat mensen blind zijn voor antisemitisme op plekken die niet passen bij hun narratief. Maar juist als zich antisemitisme voordoet in je eigen achterban, moet je daartegen optreden.”

Van vóór 7 oktober

De FRA, het Europese agentschap dat toeziet op racisme en vreemdelingenhaat in de EU, presenteerde zijn rapport op donderdag. Het onderzoek dateert van voor de pogrom van 7 oktober 2023. Uit de enquête blijkt dat tachtig procent van de respondenten van mening is dat het antisemitisme in hun land is toegenomen in de vijf jaar voorafgaand aan het onderzoek. Zeker negentig procent had in het jaar vóór de enquête te maken gehad met antisemitisme online. 56 procent van alle EU-burgers zegt te maken te hebben met offline antisemitisme, waar 51 procent zegt het online te ervaren.

Niet-Joden

Zeker 37 procent van de ondervraagden zegt dat ze in het jaar voor de enquête werden lastiggevallen omdat ze Joods zijn. De meesten van hen hebben meerdere keren te maken gehad met pesterijen. Antisemitische pesterijen en geweld vinden meestal plaats op straat, in parken of in winkels. De meesten maken zich nog steeds zorgen over hun eigen veiligheid (53 procent) en die van hun familie (zestig procent). In de loop der jaren heeft onderzoek van de FRA aangetoond dat antisemitisme de neiging heeft te groeien in tijden van meer spanning in het Midden-Oosten. In deze enquête vindt 75 procent dat niet-Joden hen verantwoordelijk houden voor de acties van de Israëlische regering omdat ze Joods zijn.

Verbloemen

Nog wat andere cijfers: 76 procent van de geënquêteerden verbergt zijn of haar Joodse identiteit ten minste af en toe en 34 procent verbloemt Joodse evenementen of sites omdat ze zich niet veilig voelen. Als reactie op online antisemitisme vermijdt 24 procent het plaatsen van content die hen als Joods zou identificeren. Zeker 23 procent zegt dat ze hun deelname aan online discussies hebben beperkt en zestien procent verminderde hun gebruik van bepaalde platforms, websites of diensten.

Aanbevelingen

De FRA komt met aanbevelingen om het tij te kunnen keren. Zo moet de EU toezicht houden op en voldoende financiering bieden voor strategieën en actieplannen voor het bestrijden van antisemitisme, moeten Joodse gemeenschappen in de EU beschermd worden en zich veilig voelen, moet online antisemitisme worden aangepakt en moet Jodenhaat beter worden gesignaleerd en vastgelegd. Meten is weten. EU-landen moeten hun inspanningen opvoeren om het bewustzijn van rechten onder Joden te vergroten, hen aanmoedigen om antisemitische incidenten te melden en de registratie van dergelijke incidenten te verbeteren’, aldus de FRA.

Over het onderzoek

Vorig jaar vond een omvangrijk onderzoek onder Joodse EU-burgers plaats in een aantal lidstaten. Het ging om Nederland, Duitsland, Spanje, Hongarije, Oostenrijk, België, Tsjechië, Denemarken, Frankrijk, Italië, Polen, Roemenië en Zweden. Ongeveer 96 procent van de geschatte Joodse bevolking van de EU woont in deze landen. Bijna achtduizend Joden van zestien jaar of ouder namen deel aan de online enquête, die liep van januari tot juni 2023. Dit was de derde enquête in zijn soort, na die van 2013  en  2018. In de toekomst volgen er nieuwe onderzoeken op het gebied van Jodenhaat door de FRA.