Sjabbatlamp uit 18de eeuw gekocht door Joods Historisch Museum

Het Joods Historisch Museum (JHM) heeft een sjabbatlamp uit de 18de eeuw gekocht. De aanschaf van van de zeer zeldzame zilveren sjabbatlamp uit 1753 kon doorgaan dankzij steun van de BankGiro Loterij en het Mondriaan Fonds, zo meldt het museum in een persbericht. Sjabbatlampen worden al sinds de Middeleeuwen in Joodse huishoudens gebruikt. Wereldwijd zijn er slechts twintig tot 25 zilveren Sefardische lampen van dit type bekend, waarvan er zeven een Nederlandse maker hebben. De nieuwe aanwinst is nu te zien in het JHM. Het museum wil niet zeggen hoeveel euro de lamp heeft gekost.

Verzamelaar
De sjabbatlamp was van een particuliere verzamelaar die hem heeft gekocht uit een van de meest vooraanstaande judaïca-verzamelingen in Nederland, aldus het JHM. ‘Met zijn ingetogen barokke vormgeving en de ronde lekbak is de lamp typerend voor de Nederlandse zilversmeedkunst uit de eerste helft van de 18de eeuw. De sobere vormgeving is gecombineerd met een ambachtelijke uitvoering van hoog niveau’. Dat de oorspronkelijke tinnen oliehouder nog aanwezig is, maakt de lamp uniek in zijn soort. De houder moest ervoor zorgen dat het zilver niet te heet werd en niet in aanraking kwam met de olijfolie. Zulke tinnen toevoegingen zijn voor zover bekend nergens meer terug te vinden.

Groot bedrag
‘De lamp is gemaakt door de Amsterdamse zilversmid Anthony de Rooy (1702-1754) en is, samen met enkele andere iconische Joods-ceremoniële stukken, opgenomen in het standaardwerk over de geschiedenis van het Nederlands zilver uit 1958 (Th. M. Duyvené de Wit-Klinkhamer, M.H. Gans, Geschiedenis van het Nederlandse Zilver, Bussum 1958, nr. 81)’, schrijft het JHM. Een poos geleden werd de sjabbatlamp door een verzamelaar op de kop getikt. Het museum had er belangstelling naar en heeft hem met financiële hulp van de BankGiro Loterij en het Mondriaanfonds aangeschaft. De JHM-directie wil niet kwijt hoeveel euro het object heeft gekost, maar aangezien er een anonieme verzamelaar in het spel is en twee goede doelen hebben bijgedragen kunnen we ervan uitgaan dat het om een groot bedrag gaat.

Gebruik van de lamp
Het gebruik van een sjabbatlamp in Joodse huishoudens bestaat sinds de middeleeuwen. Op sjabbat geldt er traditioneel een verbod op werken. Daaronder valt ook vuur maken, koken en handel drijven. Zodoende dat Joden al in de Middeleeuwen lampen ontwikkelden waarmee verlichting wordt gemaakt met een hangende schaal olijfolie waarin pitten drijven die bij de rand worden aangestoken. Indien er olie over de rand lekt dan druipt die langs de schaal naar beneden en wordt vervolgens in het lekbakje opgevangen. De lamp werd op vrijdagavond ontstoken. De sjabbat, de zevende dag, begint op vrijdagavond bij zonsondergang en eindigt op zaterdagavond bij zonsondergang.