Sjoa-onderzoeker Yehuda Bauer is niet meer

De toonaangevende Israëlische wetenschapper Yehuda Bauer is op 98-jarige leeftijd gestorven. De historicus verdiepte zich in de Sjoa en was een van de voortrekkers om van Holocaust- en Genocidestudies een aparte discipline in de wetenschap te maken. Hij was hoogleraar Holocauststudies aan het Avraham Harman Instituut voor Hedendaags Jodendom aan de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem.

Yehuda Bauer werd op 6 april 1926 geboren in Praag. Zijn vader had sterke zionistische overtuigingen en in de jaren dertig harkte hij geld bijeen om met zijn gezin te verhuizen naar het Britse Mandaatgebied Palestina. Op de dag dat nazi-Duitsland Tsjechoslowakije annexeerde, 15 maart 1939, emigreerde het gezin in een trein die hen over de grens naar Polen bracht . Van daaruit verhuisden ze via Roemenië naar het Britse mandaatgebied.

Palmach

Bauer ging naar de middelbare school in Haifa en op zijn zestiende besloot hij zich te wijden aan de studie geschiedenis. Na het afronden van de middelbare school ging hij bij de Palmach. Later vertrok hij naar Cardiff om daar met een Britse beurs aan de universiteit te studeren. Hij onderbrak zijn studie echter om mee te vechten in de Israëlische Onafhankelijkheidsoorlog van 1948, waarna hij alsnog zijn diploma haalde.

Hoogleraar

In Israël ging Bauer in de kibboets Shoval wonen, waar hij begon te werken aan een proefschrift over het Britse Mandaatgebied Palestina. In 1960 behaalde hij daarmee zijn doctoraat aan de Hebreeuwse Universiteit. Het jaar daarop begon hij les geven aan het Institute for Contemporary Jewry van de universiteit. tegelijkertijd was hij lid van het bestuur van de Mapam-partij en was hij gasthoogleraar in onder meer Yale en de Brandeis University.

Specialisatie

Gaandeweg ging Bauer zich specialiseren in Holocaust- en Genocidestudies. Zo was hij oprichter en redacteur van het tijdschrift Holocaust and Genocide Studies. Verder diende hij in de redactieraad van de Encyclopaedia of the Holocaust, in 1990 uitgegeven door het Yad Vashem Instituut in Jeruzalem. Het is Bauer die het introduceerde om het woord ‘antisemitisme’ zonder koppelteken te schrijven, wat inmiddels is ingeburgerd.

Verzet

Bauer ondezocht als historicus niet alleen de Sjoa, maar ook de wijze waarop Joden zich verzetten tegen de vervolging en vernietiging. Hij stelde vast dat het zeker niet klopte dat Joden zich ‘als makke schapen naar de slachtbank lieten leiden’ en betoogde dat, gezien de omstandigheden waarin de Joden zich in Midden- en Oost-Europa bevonden, het verrassend was hoe veel verzet er nog was.

Hitlers rol

Volgens Bauer was Adolf Hitler de sleutelfiguur was die de Sjoa veroorzaakte. Hij vond uit dat Hitler in 1941 een reeks bevelen gaf die opriepen tot de vernietiging van het hele Joodse volk. Bauer wees op de ontdekking van een notitie in Himmlers notitieboekje, gedateerd op 18 december 1941, waarin Himmler de vraag opschreef ‘Wat te doen met de Joden van Rusland?’ In het boekje stond Hitlers antwoord: ‘Roei ze uit als partizanen’.

Vernietiging

De andere bevelen van Hitler zijn mondeling door hem gegeven en dus nooit opgeschreven, zo stelde Bauer vast. Bauer was het oneens met mensen die beweerden dat de Holocaust ‘gewoon een genocide als iedere andere’ was. Hij erkende dat er andere genocides waren, betoogde hij dat de Sjoa het ergste geval van genocide in de geschiedenis is, waarbij bijna ieder lid van een natie werd geselecteerd voor vernietiging. 

Na 7 oktober

Na de aanval van 7 oktober vorig jaar waarschuwde Bauer Israëlische politici die Hamas ‘de nieuwe nazi’s’ noemden, om de Sjoa niet te politiseren en de grote verschillen in context in het achterhoofd te houden. Eerder al had hij gesteld dat ook Israël in staat is om ‘genocide’ te plegen en hetzelfde gold voor de Palestijnen. Tot op hoge leeftijd bleef Bauer iedereen erop wijzen dat de Sjoa weer kan gebeuren en geen unieke gebeurtenis op zich is.