Verzet tegen bijeenkomst SS-veteranen in Letland

Elk jaar op 16 maart komen Letse SS-veteranen bijeen in Riga, de hoofdstad van Letland voor een macabere bijeenkomst. Bij het beroemde Vrijheidsmonument op het Plein van de Vrijheid herdenken zij hun gevallen kameraden.

Vergezeld van nationalistische extremisten, onder wie skinheads met nazi-symbolen, trok een groepje veteranen uit de vijftiende en negentiende Waffen Grenadier Divisies naar het plein. Deze bijeenkomsten begonnen in de jaren negentig van de vorige eeuw en worden beschouwd als een teken dat nationalisme en vijandigheid ten opzichte van Rusland pogingen ondermijnen om via onderwijs en voorlichting aandacht te besteden aan de Sjoa.

Herdenking Letse Joden
Pas in 2016 vond hier de eerste onofficiële herdenking van de in Letland vermoorde Joden plaats. Deze was georganiseerd door een niet-Joodse onderwijzeres uit Riga. “Om iets te doen dat voor heel Letland geldt, moet je bij het Vrijheidsmonument zijn,” aldus organisator Lolita Tomsone tegen het Joodse persagentschap JTA. Ook vorig jaar vond de herdenking plaats en kwamen honderden deelnemers naar het plein. De herdenking vindt plaats op 30 november, de dag van de Rumbala massamoord in 1941, die net buiten Riga plaatsvond. Daar werden dertigduizend Joden vermoord door de nazi’s. Tomsone is directeur van een door de staat gesubsidieerd museum dat gewijd is aan Zanis Lipke, een Let die Joden redde tijdens de Tweede Wereldoorlog. Tomsone vertelt JTA dat zij geïnspireerd werd om de jaarlijkse herdenking te organiseren nadat zij de Oekraïense herdenking van de massamoord in Babi Yar had gezien in 2015.

In Letland werd de Rumbala massamoord tot 2016 alleen herdacht door de Joodse gemeenschap, en op de plaats waar de moorden plaatsvonden. “Ik wilde iets doen dat zou laten zien dat de mensen die vermoord werden een verlies voor heel Letland waren,” aldus Tomsone. Zij ontkent dat de bijeenkomst bij het Vrijheidsmonument bedoeld is om het terug te claimen van de nationalisten.

Sjoa-historicus Efraim Zuroff zegt dat de herdenking in Riga onderdeel vormt van een recente ontwikkeling in de Baltische staten Litouwen en Letland. De herdenkingen, zo meent hij, zijn ‘de eerste tekenen van erkenning dat de Joden die in de Sjoa werden vermoord een integraal deel uitmaakten’ van de maatschappij waarin zij leefden en ook van de ‘betrokkenheid van alle lagen van de bevolking van de Baltische staten bij de misdrijven van de Sjoa’.

Nationalistisch extremisme
Dat is een nieuwe ontwikkeling in een regio waar het toenemende nationalistische extremisme nazi-oorlogsmisdadigers wordt verheerlijkt en de Sjoa bagatelliseert – vaak met steun of wegkijken van de regering. In Litouwen marcheren elk jaar honderden nationalisten met hakenkruizen en portretten van collaborateurs die hielpen om Joden te vermoorden. Kortgeleden deed een Litouwse minister een wetsvoorstel dat de verkoop zou verbieden van materiaal dat ‘historische feiten verdraait’ over het land – een wet die sterk doet denken aan een andere die net in Polen is aangenomen.