Waarom Netanyahu de coronaverkiezingen door het vaccinatieprogramma wint – achtergrond

De Israëlische bevolking mag op dinsdag voor de vierde keer in twee jaar tijd een nieuwe Knesset kiezen. Wederom staat de vraag centraal of premier Benjamin Netanyahu zal worden herkozen en zo ja, met wie hij verder kan regeren. De weerstand tegen de omstreden regeringsleider, tegen wie drie corruptiezaken lopen, is groot – afgelopen weekend stonden er 20.000 demonstranten voor zijn deur. Tegelijkertijd zijn er genoeg kiezers die vinden dat hij de enige is die het land kan leiden door de coronacrisis en op het internationale toneel. Een echte grote uitdager, zoals bij de voorgaande verkiezingen, is er niet. Het is geen kwestie of Netanyahu wint, maar hoe. Zal het succesvolle Israëlische vaccinatieprogramma hem extra stemmen opleveren?

Niet weggestemd
De 71-jarige Netanyahu regeerde drie jaar in de jaren negentig en is sinds 2009 onafgebroken aan de macht geweest. Met verschillende coalitiepartners – dit waren vooral kleine, rechtse en religieuze partijen – bestuurde hij het land. Gaandeweg ontstonden er ook problemen. Niet alleen groeide de kritiek op zijn soms wat autoritaire regeerstijl, maar ook deed de Israëlische Openbaar Aanklager onderzoek naar hem in drie fraude- en corruptiezaken. Momenteel loopt er een rechtsgang tegen Netanyahu, die in de afgelopen jaren niet via verkiezingen weggestemd werd; hoe goed zijn tegenstanders ook hun best deden.

Geen uitdager
Drie keer was oud-generaal Benny Gantz de belangrijkste uitdager van Netanyahu. Hij claimde dezelfde soort bestuurskwaliteiten als de premier te hebben, maar wilde een andere koers. Wat die koers inhoudelijk gezien was, werd in drie verschillende verkiezingscampagnes niet altijd even duidelijk. Belangrijker was dat Gantz een band smeedde met andere politieke tegenstanders van Netanyahu, Yesh Atid-leider Yair Lapid voorop, om genoeg stemmen te verzamelen om de Likud-voorman te verslaan. Dat lukte bijna in de laatste verkiezingen, vorig jaar, waarna Gantz tijdens een moeizame formatie het hoofd in de schoot boog en tegen de wil van zijn bondgenoten in, een pact met Netanyahu sloot. Zijn vrienden braken los uit Blauw-Wit en kozen voor de oppositie.

Corona = campagne
De regering Netanyahu-Gantz, waarbij de oud-generaal de langzittende premier halverwege zou aflossen, hield het nog geen half jaar vol en struikelde eind 2020 op de begroting. Tegenstanders van Netanyahu stellen dat hij de coalitie liep klappen vanwege het goed voorbereidde vaccinatieprogramma, waarmee hij hoopte veel kiezers aan zich te binden. Dat begon zo’n beetje tegelijkertijd rond de val van het kabinet. Toeval? Het is een feit dat meer dan de helft van de Israëli’s momenteel is ingeënt en dat het normale leven in Israël weer een beetje terugkeert. Het vaccinatieprogramma is een troef die Netanyahu in deze campagne uitspeelt en waarmee hij waarschijnlijk ook beloond zal worden. Het is een gok die goed kan uitpakken.

Abraham
De zogenoemde Abraham Akkoorden met vier Arabische landen, die Netanyahu met hulp van zijn politieke vriend Donald Trump sloot, vormen een ander belangrijk wapenfeit. Volgens de premier was het zonder hem nooit gelukt om vredesdeals te sluiten met Bahrein, de Verenigde Arabische Emiraten en Soedan, en om de banden met Marokko aan te halen. Hij zinspeelde er zelfs op de Marokkaanse koning Mohammed VI naar Israël te halen voor een officiële ceremonie in verkiezingstijd, maar daar zag de vorst van af. Niettemin hoopt hij veel stemmen te krijgen van oriëntaalse Joodse burgers die blij zijn met de nieuwe mogelijkheden die de akkoorden bieden.

Matte deken
In de afgelopen weken kwam de campagne in Israël niet echt op gang. Volgens waarnemers leek het een beetje op de Nederlandse campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen van vorige week. Net als in de polder legde corona een soort matte deken over de verkiezingstijd. Los van het feit dat veel Israëlische burgers verkiezingsmoe zijn, speelde de campagne zich voornamelijk in de media en online af. Netanyahu’s grootste tegenstanders op links en op rechts waren vooral bezig elkaar te bestrijden. Daardoor bleef hij geregeld buiten schot. Van zijn kleine ultra-orthodoxe bondgenoten kwam de weerstand ook niet, want die zijn uit op een nieuw plekje aan de formatie- en, uiteindelijk, regeringstafel.

Over rechts
In de peilingen scoort Netanyahu al weken rond de dertig van de 120 Knessetzetels. Alle anderen zitten daar onder of zelfs ver onder. De situatie is vergelijkbaar met die in Nederland, waar de VVD veruit de grootste partij is terwijl alle anderen daar onder of diep onder zitten. Nadat hij de verkiezingen van dinsdag op zijn naam geschreven heeft, zal Netanyahu naar verwachting formeren met het rechts-nationalistische Yamina van Naftali Bennett. Die partij staat ook op winst in de peilingen. Kleine rechtse en religieuze partijen zoals Shas en United Torah Judaism zullen opnieuw mogen aanschuiven. Ook wordt verwacht dat de extreemrechtse Religieus Zionisme, een partij die van Israël een theocratie wil maken, van de partij zal zijn. mogelijk aangevuld met Ons Huis Israël van Avigdor Libermann.

Links gemarginaliseerd
Sinds dat Netanyahu in 2009 weer aan de macht kwam, heeft hij vrijwel altijd met linkse of centristische partijen in coalities geregeerd. Hij wist het beleid niettemin te domineren en deze partners regeerden zich kapot. Momenteel is links in Israël gemarginaliseerd en zijn de middenpartijen ook in de minderheid. Zo is de middenpartij Blauw-Wit van rivaal Benny Gantz na de val van het vorige kabinet in de peilingen gemarginaliseerd. Na deze winst van Netanyahu zou Israël dus kunnen afstevenen op een regering met rechtse, religieuze en ultra-rechtse deelnemers.

Rommelen aan de rechtelijke macht
De premier heeft al kenbaar gemaakt dat hij opteert voor een verandering van het juridische systeem, waarbij een ‘hervorming’ van het Hooggerechtshof op stapel staat. Dat wil zeggen: het beteugelen van het gezag van de rechterlijke macht. Zijn beoogde coalitiepartners hebben al aangegeven daar voor open te staan. Volgens Netanyahu zijn de rechters politiek gemotiveerd en niet onafhankelijk. Zij eigen Likud-partij en het Religieus Zionisme hebben leden die openlijk aangeven bereid te zijn wetten te maken om Netanyahu te kunnen bevrijden uit zijn corruptieproces. Volgens analisten kunnen de scheiding der machten en democratie in Israël, na nieuwe winst voor de premier, in de komende jaren onder grote druk komen te staan.

Lees ook:
‘Die Hoffnung stirbt am letzt’ – column Ya’akov Amor
‘Hier in Israël gaan wij op dinsdag 23 Maart – morgen – voor de vierde keer in minder dan twee jaar naar het stemlokaal om een nieuwe volksvertegenwoordiging te kiezen. Ja, u las het goed, voor de vierde keer in twee jaar. Totale gekte. Zonder onderscheid des persoons, religie en politieke overtuiging zijn alle burgers van dit land – Joods, moslim, christen, Druus, enzovoort – het hierover eens: ’t is mooi geweest...’