Woede, verbazing en opluchting bij presentatie tegenonderzoek Anne Frank-studie

Bij de presentatie van het onderzoeksrapport ‘The Betrayal of Anne Frank: A Refutation’ (‘Het verraad van Anne Frank: een weerlegging’) overheerste onder de aanwezigen een mengeling van woede, verbazing en opluchting. Het omstreden boek ‘Het verraad van Anne Frank’ zorgde bij publicatie al voor veel opschudding. Het tegenonderzoek van zes historici onderschrijft die kritiek. Uitgever Ambo Anthos haalt het boek uit de handel.

‘Belazerd’
In een bomvolle aula van de Universiteit van Amsterdam had Spui25 de presentatie van het rapport georganiseerd. De aanwezigen vielen geregeld van de ene verbazing in de andere. Veel indruk maakte de toespraak van Mirjam de Gorter, kleindochter van de Joodse notaris Arnold van den Bergh. Gedetailleerd deed zij verslag van haar contacten met het Amerikaans-Nederlandse coldcaseteam dat haar grootvader aanwees als de dader van het verraad van Anne Frank. Zij voelde zich door het team ‘belazerd’.

Diverse keren had De Gorter contact met de onderzoekers. De eerste keer met documentairemaker Thijs Bayens, de initiatiefnemer van het coldcaseteam. Bayens vroeg haar aan het project mee te werken. Later sprak zij nog twee keer met onderzoeksleider en voormalig FBI-agent Vince Pankoke. Op geen enkel moment had ze in de gaten in welke richting het onderzoek zich bewoog, vertelde zij. Volgens het team was er een weliswaar een spoor naar Arnold van den Bergh, maar andere mogelijkheden open.

De laatste keer dat de kleindochter van notaris Van den Bergh met Pankoke sprak, was nadat zij het beruchte anonieme briefje, dat haar grootvader aanwees als de dader, onder ogen kreeg. Daarna was zij zelf op onderzoek uitgegaan. Ze had een politierapport gevonden waaruit bleek dat Van den Bergh het niet gedaan kon hebben. Van haar moeder wist zij dat het hele gezin vanaf 1944 ondergedoken zat in een woning in Laren. Dat riep bij haar de vraag op waarom hij die veiligheid zou opgeven om anderen te verraden. Alle informatie deelde zij met de voormalig FBI-agent, maar die leek niet geïnteresseerd.

Veel pijn
Pas twee dagen voor publicatie kreeg De Gorter te horen dat haar grootvader de dader was. ‘Voor 85 procent zeker’. Zij en haar man waren in shock, vertelde de vrouw aan de zaal. Toen het boek ‘Het verraad van Anne Frank’ in januari tijdens een wereldwijde mediacampagne werd gelanceerd, belden familieleden haar geschrokken op. Vooral de nadruk op de conclusie dat een ‘Joodse’ notaris het verraad zou hebben gepleegd, deed veel pijn.

Mirjam de Gorter is na het tegenonderzoek, dat aantoont dat er geen bewijs is, opgelucht en boos. Ze riep de Nederlandse uitgever Ambo Anthos en de Amerikaanse uitgever Harper Collins op het boek uit de handel te nemen. En ze vroeg de producenten het boek niet te verfilmen [coldcaseteamleden Thijs Bayens en Pieter van Twisk zouden van plan zijn een film over het boek te maken, red]. Voor haar verhaal, waarmee zij voor het eerst in de openbaarheid treedt, kreeg zij een staande ovatie van de stampvolle aula van de Universiteit van Amsterdam, in de Oude Lutherse Kerk.

Direct na afloop van de presentatie van het tegenonderzoek kondigde Ambo Anthos inderdaad aan het boek uit de handel te nemen. De uitgever heeft alle boekhandels gevraagd om de exemplaren die zij nog in voorraad hebben, terug te sturen. ‘Op basis van de conclusies van het rapport hebben wij besloten dat het boek per direct niet meer leverbaar is’, schrijft de uitgever in een verklaring. Het concern biedt opnieuw excuses aan.

Gebrek aan historische context
In de zaal zat ook historicus Floris van den Bergh, een heel ver familielid van de notaris. Daarom heeft hij de kritiek van een afstand beleefd, zegt hij. “Ik voelde me niet persoonlijk aangesproken. Daarvoor was het te ver weg. Maar ik ben wel heel verbaasd. Het bewijs dat is aangedragen, is volstrekt onvoldoende om hem schuldig te verklaren.” Als historicus is hij vooral onthutst over de werkwijze van het coldcaseteam. “Ze zijn aan de slag gegaan zonder iets te weten van de historie van Nederland en zonder de feiten in historische verband te zien.”

Het gebrek aan context bij het onderzoek van het coldcaseteam is ook hoogleraar Joodse Studies Bart Wallet van de Universiteit van Amsterdam opgevallen. “Als je niet als historicus bent opgeleid, kan er snel iets misgaan. De kennis om bronnen in de juiste context te plaatsen, ontbreekt voortdurend.” Hij is dan ook blij met het besluit van de uitgeverij. “Het was onze intentie om recht te doen aan het verleden en om recht te doen aan Arnold van den Bergh.”

Volgens hem is Anne Frank het belangrijkste verhaal uit de Tweede Wereldoorlog wat betreft de Jodenvervolging. Als je iemand aanwijst als dé verrader, wordt hij niet alleen de verrader van Anne Frank maar ook de iconische verrader die synoniem is voor alle verraders.” Op basis van zijn eigen onderzoek en bronnen wist Wallet al direct dat het verhaal niet klopte. “En dan moeten historici hier induiken en met een weerlegging komen.”

Ook Floris van den Bergh is tevreden dat het boek uit de handel gaat. “Dan houdt de exploitatie van Anne Frank op. Maar de schade is niet hersteld.”

Lees ook:
Historici maken gehakt van coldcase-onderzoek Anne Frank, uitgever trekt boek terug. Zes onderzoekers van verschillende universiteiten en instituten hebben een kritisch rapport geschreven over het boek ‘Het verraad van Anne Frank’. Op basis van eigen historisch onderzoek en bronnenraadpleging zeggen zij dat er geen bewijs is dat de Amsterdamse notaris Arnold van den Bergh de onderduikers in het Achterhuis heeft verraden. Inmiddels heeft uitgeverij Ambo Anthos besloten het boek uit de handel te nemen.