Aandacht voor Joodse vluchtelingen Europa in reisgids ANWB

Ter gelegenheid van het vijfenzeventigjarig jubileum van de bevrijding van Nederland heeft de ANWB een bijzonder boek, ‘Bevrijdingsroute Europa, In het voetspoor van de geallieerde opmars in de Tweede Wereldoorlog’, uitgegeven. Aan de hand van het pad van de geallieerde strijdkrachten wordt een verslag gemaakt van de bevrijding van Europa. In deze speciale uitgave komen negen landen aan bod: Italië, Groot-Brittannië, Frankrijk, België, Luxemburg, Nederland, Polen, Tsjechië en Duitsland.

In de reisgids wordt ook aandacht besteedt aan de bevrijding van de concentratiekampen. De expertise van Rough Guides en de ANWB als traditierijke producenten en uitgevers van reisboeken valt samen met de Liberation Route Europe Foundation, die herdenkingstoerisme en internationale samenwerking promoot.

Ontheemdenkampen
De bevrijding van Europa leverde een enorme stroom van vluchtelingen op die vaak niet meer naar huis konden terugkeren. Een urgente kwestie na de bevrijding was de aanpak van het ontheemden- en vluchtelingenprobleem in Europa. Toen de laatste Duitse soldaten zich in mei 1945 overgaven en de gevechten in Europa ten einde liepen, werden de geallieerden met allerlei nieuwe problemen geconfronteerd, met op de eerste plaats de miljoenen zieke, ondervoede en dakloze mensen die door Europa trokken of vastzaten in ontheemdenkampen.

De omvang was gigantisch. Je zou denken dat het met de slachtoffers van het nazisme een heel stuk beter ging nadat ze uit de werk-, krijgsgevangen-, concentratie- en vernietigingskampen waren bevrijd, maar ondanks de beste bedoelingen van de geallieerden duurde voor velen de nachtmerrie vrijwel onveranderd voort. De ontheemden die geen huis meer hadden of te ziek of ondervoed waren, bleven vaak nog jarenlang in de kampen.

Aanvankelijk was het de taak van de geallieerde legers om hun onderdak te bieden en van voedsel en medische hulp te voorzien, maar omdat de Britten en Amerikanen genoeg andere dingen te doen hadden, werden ontheemden steeds meer gezien als een logistiek probleem. Er werden systemen bedacht om zoveel mogelijk mensen in een zo kort mogelijk tijdsbestek te repatriëren. Het beslag op de militairen was zo groot dat er vaak maar één officier en een handjevol soldaten de leiding hadden over duizenden ontheemden, die als recalcitrante kinderen werden behandeld en op maar weinig begrip hoefden te rekenen voor de verschrikkingen die ze hadden doorstaan. Ontheemden kregen vaak de schuld van plunderingen en criminaliteit, hoewel mensen uit alle lagen van de bevolking zich hier schuldig aan maakten.

Miljoenen mensen naar huis
Deze mensen hadden de status van ontheemde gekregen, en door de bevrijding van steeds meer landen steeg hun aantal aanzienlijk. Sommigen van hen besloten op eigen gelegenheid terug naar huis te keren, maar moesten dat doen door een zwaar gehavend landschap waarin een groot deel van de infrastructuur was verwoest. De wegen die nog bestonden, waren dichtgeslibd met militaire voertuigen en stromen wanhopige vluchtelingen. Ondanks alle problemen verliep de repatriëring verrassend goed en binnen een paar maanden na de bevrijding waren miljoenen mensen weer thuis.

Emigratie naar Palestina
Met de bevrijding van Auschwitz in januari en Bergen-Belsen in april 1945 werd duidelijk in welke mate de nazi’s hadden huisgehouden onder de Joden, maar dat veranderde in eerste instantie niets aan de manier waarop ze werden behandeld. In Belsen lag de prioriteit van de Britse bevrijders bij de verbetering van de afschuwelijke omstandigheden en pogingen om het dagelijkse sterftecijfer in te dammen. Maar toen de situatie eenmaal was gestabiliseerd, begonnen Joodse ontheemden zich politiek te organiseren. De ontheemdenkampen en de repatriëring waren ingericht langs nationale lijnen. De realiteit was dat maar heel weinig Joden terug wilden naar het land waar ze vandaan kwamen en niet meer welkom waren. Ze wilden emigreren, hoofdzakelijk naar Palestina, waarover de Volkenbond al in 1922 had bepaald dat er een nationaal thuis voor het Joodse volk moest ontstaan.

De Britten, die het mandaat over Palestina hadden, waren sterk gekant tegen de wens van de Joodse ontheemden om naar Palestina te vertrekken. Ze beperkten het aantal immigranten omdat massamigratie de vlam in de pan zou doen slaan in de regio. Het Joods Agentschap, de organisatie die verantwoordelijk was voor de vestiging van een Joodse staat en Amerikaanse politici hekelden het Britse standpunt, vooral toen illegale Joodse immigranten vanuit Palestina naar kampen in Cyprus werden overgebracht. Toen in 1948 de staat Israël werd gesticht, emigreerde twee derde van de overgebleven ontheemden daarnaartoe. De meeste anderen trokken naar de VS, nadat deze hun immigratiequota hadden versoepeld.

Boeiend verslag
Het pad van de geallieerde strijdkrachten volgend biedt Bevrijdingsroute een levendig en boeiend verslag van de bevrijding van Europa. Door de grote hoeveelheid toegankelijke informatie, de indrukwekkende foto’s en de fascinerende bezienswaardigheden is dit boek de ultieme gids tijdens een reis langs de locaties en verhalen van de bevrijding van Europa.

“De ANWB heeft aan onze Canadese bevrijders haar eerste wegenwacht te danken: in 1946 gingen we met geel overschilderde Harley Davidsons voor het eerst de weg op. Daarom presenteren wij met trots Bevrijdingsroute Europa!” aldus Frits van Bruggen, hoofddirecteur ANWB, die tevens het voorwoord van deze routegids schreef. “Bevrijdingsroute Europa, In het voetspoor van de geallieerde opmars in de Tweede Wereldoorlog.” Uitgave ANWB.