Achterhoekse gemeenten hielpen bezetter met roof Joods vastgoed

Vijf gemeenten in de Achterhoek hebben in de Tweede Wereldoorlog meegeholpen met het onteigenen van Joodse bewoners en vastgoed-eigenaren. Dat blijkt uit een rapport van onderzoekers van de Radboud Universiteit in Nijmegen in opdracht van die vijf gemeenten. Volgens de onderzoekers waren de gemeenten ‘niet fout’, maar zijn hun handen ook niet schoon. Het beeld bestaat ook hier dat de gemeente kil en afstandelijk met de Joden omgingen.

Pointer

Het gaat om de gemeenten Borculo, Oost Gelre, Brockhorst, Oude IJsselstreek en Aalten. Net als hun buurgemeenten wilden zij weten wat er in de bange jaren ’40-’45 was gebeurd met vastgoed en grond van Joodse bewoners. De aanleiding van het onderzoek van KRO-NCRV-programma Pointer, in 2020, naar geroofd Joods huizen- en grondbezit en de omstreden rol van gemeenten daarin.

Uit het onderzoek van de Radboud Universiteit blijkt dat de vijf gemeenten zelf geen Joodse panden of gronden hebben geroofd of gekocht. Wel hebben ze de Duitse bezetter geholpen om dit te doen. Dat deden ze bijvoorbeeld door lijsten met panden en eigenaren te verstrekken. Ook werden honderden Joodse burgers gedeporteerd en hebben gemeenteambtenaren daar verplicht aan meegeholpen.

Kil en afstandelijk

“Eigenlijk kun je concluderen dat de Achterhoek in veel opzichten aansluit bij het beeld dat we van de rest van Nederland hebben”, zegt professor Wim van Meurs van de Radboud Universiteit tegen Omroep Gelderland. Met een aantal collega’s leidde hij het onderzoek. “De belangrijkste conclusie is dat de houding van de gemeenten kil en afstandelijk was, zowel tijdens de oorlog als vlak na de oorlog.” Tussen 1947 en 1951 zijn alle panden en landbouwgronden voor zover mogelijk teruggegeven aan de eigenaren.

De onderzoekers hebben geen casussen ontdekt waarbij foute oorlogskopers na de oorlog in het bezit bleven van Joods vastgoed. Ook de gemeenten hebben dus niets opgekocht of verkocht. ‘In een paar gevallen lukte het echter niet om de eigendomsgeschiedenis op basis van de archieven te reconstrueren’, zo schrijven de onderzoekers in hun rapport, waarover hier meer informatie te vinden is.

Sterke verschillen

De mate waarin Joodse panden werden doorverkocht verschilde sterk per onderzochte gemeente, aldus Omroep Gelderland. Zo werden bijvoorbeeld bijna alle panden en percelen in Aalten overgenomen door één oorlogskoper. In de gemeente Berkelland werd hooguit de helft doorverkocht. Slechts in een paar gevallen is directe betrokkenheid van een gemeente bij de onteigeningen vastgesteld.

‘Zo probeerde de burgemeester van Aalten een dakloze familie onder te brengen in een onteigende Joodse woning, terwijl de burgemeester van het toenmalige Hummelo en Keppel zich in Laag-Keppel inzette om families van afgebrande boerderijen te helpen aan Joodse inboedels. In Borculo kocht de gemeente landbouwgrond van een Joodse burger voordat de Duitse bezetter hem hiertoe zou dwingen’.

‘Afschuwelijke periode’

Burgemeester Annette Bronsvoort (PvdA) van de gemeente Oost Gelde spreekt namens de vijf als het over het onderzoek gaat. Zij spreekt van ‘een afschuwelijke periode waarin Joodse burgers hun bezittingen zijn kwijtgeraakt’. Bronsvoort: “De gemeenten hebben het daarbij niet erger gemaakt door zelf panden te kopen, maar het algemene beeld is de zwarte bladzijde in de geschiedenis. We zijn benieuwd naar de reacties op dit rapport in onze gemeenschap. Daar gaan we naar luisteren en dan kijken we ook wat we als gemeente nog meer kunnen doen.”