Amsterdam geeft ‘Bild mit Häusern’ terug aan erven Joodse eigenaren

De gemeente Amsterdam zal het schilderbij ‘Bild mit Häusern’ van Wassily Kandinsky teruggeven de erven van de oorspronkelijke Joodse eigenaren. Het doek, dat sinds 1940 in het Stedelijk Museum is, zal binnenkort overgaan naar de erfgenamen en de Restitutiecommissie zal er niet aan te pas komen. Dat schrijven burgemeester Femke Halsema (GroenLinks) en cultuurwethouder Touria Meliani (GroenLinks) in een raadsbrief. Sinds 2012 claimen de erven het schilderij, dat in de bange jaren ’40-’45 werd afgenomen van hun Joodse verwanten.

‘Als stad hebben we een geschiedenis en daarmee een grote verantwoordelijkheid hoe om te gaan met het onrecht en het onherstelbare leed dat de Joodse bevolking is aangedaan in de Tweede Wereldoorlog’, schrijven de bestuurders. ‘De gemeente Amsterdam heeft de morele plicht om hiernaar te handelen. Het college staat voor een rechtvaardig en duidelijk restitutiebeleid, dat in de kern zo veel mogelijk teruggaven van kunst aan de rechtmatige eigenaren of de erven van de eigenaren mogelijk maakt’. Al eerder gaf de gemeente aan te overwegen dit schilderij terug te geven aan de familie.

Voor de bezetting was ‘Bild mit Häusern’ onderdeel van de verzameling van het Joodse echtpaar Lewenstein, dat een naaimachinehandel in Amsterdam runde. Ze hadden onder meer doeken van Van Gogh, Rembrandt, Manet en Renoir in hun bezit. Vanaf 1940 raakten ze alles kwijt. Het schilderij van Kandinsky werd onvrijwillig afgenomen en kwam op een veiling terecht, waar een vertegenwoordiger van het Stedelijk Museum het opkocht. Sindsdien is het in het bezit van dit gemeentelijke museum. Drie erven van het echtpaar eisten het vanaf 2012 op.

In eerste instantie oordeelde de Restitutiecommissie – dat een oordeel velt over de herkomst van roofkunst uit de oorlog – dat het werk niet geroofd was en daarom in het Stedelijk Museum kon blijven hangen. Volgens de commissie had het echtpaar het schilderbij verkocht uit geldnood. De erfgenamen namen dat niet en stapten vervolgens tevergeefs naar de rechtbank. De rechter stelde dat het advies van de Restitutiecommissie bindend was en dat het werk daarom in het museum mocht blijven. De familie ging zodoende in hoger beroep.

Eind december kwam de onderzoekscommissie Kohnstamm met een rapport naar buiten over de handel en wandel van de Restitutiecommissie. Daarin stond dat de Nederlandse overheid meer moet doen voor de teruggave van kunst dat in de oorlogsjaren is geroofd door de nazi’s. Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen stelde daarop een nieuw beoordelingskader voor de Restitutiecommissie voor. In het kielzog van het rapport Kohnstam en de nieuwe kaders besloot de gemeente Amsterdam om de casus ‘Bild mit Häusern’ nogmaals te bekijken. Het besluit van Halsema en Meliani is daarvan nu de uitkomst.

Lees ook:
CJO: ‘Stappen voor restitutie Joodse roofkunst zijn doorbraak’
Het demissionaire kabinet heeft besloten dat Joodse roofkunst in het bezit van de staat waarvan niet duidelijk wordt wie de de rechtmatige bezitters of erven zijn, zal worden gegeven aan de Joodse gemeenschap als geheel. Hiermee wordt een antwoord gevonden voor circa 3.700 gesloten werken waarvan de Joodse eigenaren onbekend zijn. Het Centraal Joods Overleg (CJO) juicht het besluit toe en spreekt van ‘een doorbraak’.