Avraham Roet, strijder voor rechten van velen – in memoriam

In Zürich is op 96-jarige leeftijd zakenman en activist Avraham Roet overleden. De man die ooit de kloppudding in Israël introduceerde werd vooral bekend van zijn strijd voor herstelbetalingen voor de Nederlandse Joden. Rond het millennium onderhandelde Roet met de Nederlandse regering voor rechtsherstel voor de slachtoffers van de Sjoa en hun nabestaanden. Hij woonde in Israël maar kwam graag nog naar Nederland. Vergeet de Holocaust niet, was de boodschap van Roet.

Roet kwam in 1928 ter wereld in Amsterdam, waar in een liberaal-orthodox gezin met zeven kinderen opgroeide. Iedere vrijdagavond gingen ze naar sjoel, maar in de rest van de week leefden ze net zo’n leven als alle anderen, aldus Roet later. Vader was procuratiehouder bij de Rotterdamsche Bank en ze woonden in een pand aan de Herengracht. De familie bezat veel schilderijen en kunstobjecten. De Duitse inval in mei 1940 kwam als een schok, een aantal mensen in de omgeving van Roet pleegde zelfmoord.

Jan Post

In de bange jaren ’40-’45 moest Roet als tiener onderduiken, evenals de andere gezinsleden op twee zussen na die niet wilden. Gedurende de oorlog verplaatste hij zich van adres naar adres met hulp van de verzetsgroep van Jan Post. Hij zat in totaal op twaalf plekken verscholen en wist te overleven, net als de andere gezinsleden. De twee niet-ondergedoken zussen werden in Auschwitz vermoord. In 1944 werd de toen zestienjarige Roet door de Amerikanen bevrijd. Hij schuilde toen bij arme melkveeboeren in Veghel en had zijn hoofdhaar rood geverfd om niet op te vallen.

Israël

De jonge Roet besloot na de oorlog naar Israël te trekken, wat toen nog het Britse Mandaatgebied Palestina was. Per vrachtschip kwam hij in 1946 via Alexandrië in Tel Aviv aan, waar hij de upan [cursus Hebreeuws, red,] moest doen om aan de landbouwschool te kunnen studeren. Twee maanden voor de onafhankelijkheid van de staat Israël sloot hij zich aan bij een van de Joodse milities die later zouden opgaan in het Israëlische leger (IDF). Later vocht hij mee in de Onafhankelijkheidsoorlog.

Kloppudding

Roet bleef echter niet in het IDF: hij ging later werken bij een levensmiddelenbedrijf, waar hij de kloppudding introduceerde, destijds een unicum in Israël. Het product had hij gezien in de Libelle van zijn moeder. Vervolgens ging hij in zaken en werd hij onder andere tv-producent. Zo wist hij een van de eerste melodrama’s op de Israëlische televisie te ontrollen. Tegelijkertijd kwam hij vaker terug in Nederland, waar hij zag hoe de kil regering de Joden na de oorlog had behandeld.

Hashava

In Israël werd hij voorzitter van de stichting Hashava. Op verzoek van de Israëlische regering zocht deze organisatie internationaal naar nabestaanden van Sjoa-slachtoffers die aanspraak zouden kunnen maken op niet-opgeëiste bezittingen. “Wat mij drijft, is gerechtigdheid, zowel in als na de oorlog,” zou Roet later vertellen. Hij wist dat de Zwitserse banken tot ver na de oorlog veel door de nazi’s geroofd Joods geld vasthielden en had ook van de Noorse roof gehoord, maar zijn interesse ging uit naar Nederland.

Onderhandelaar

Het knaagde aan Roet, die vond dat de Nederlandse Joden recht hadden op genoegdoening en rechtsherstel. Eind jaren negentig kwam er een beweging op gang middels de Claims Conference. Namens het Centraal Joods Overleg (CJO) ging Ronny Naftaniel in 1999 onderhandelingen aan met het tweede paarse kabinet. Roet vroeg of hij mocht meedoen en sloot zich bij Naftaniel en het team, met onder andere Henny Troostwijk, aan. Hij stond bekend als een harde onderhandelaar met humor.

Erkenning

In de gesprekken zagen minister-president Wim Kok (PvdA), minister Gerrit Zalm (VVD) van Financiën en dossierminister Els Borst (D66) in dat het Nederlandse staatsapparaat in de Tweede Wereldoorlog – hoewel de regering in Londen zat – had meegewerkt aan het anti-Joodse beleid van de bezetter, dat leidde tot de moord op meer dan 103.000 Joden in Nederland. Ook gaven ze toe dat de Nederlandse overheid na de oorlog veel te weinig had gedaan om de overlevende Joden te helpen.

Maror

Mede door de inzet van Roet kreeg de Joodse gemeenschap in 2000 restitutie ter waarde van 364 miljoen euro oor de houding van het Nederlandse overheidsapparaat in de jaren ’40-’45 en daarna. Voor Roet ging het niet om de hoogte van het bedrag, maar om het rechtzetten van de geschiedenis. Hij sprak vijf kwartier met premier Kok gepraat, waarbij het alleen ging over het morele deel van de zaak. Uit het rechtsherstel kwamen onder meer de stichting Maror en stichtingen in Israël voort, die het geld zouden beheren en verdelen.

Niet kwaad

Roet was voor de duvel niet bang, zo stellen Troostwijk en Naftaniel in de media. Zo wist hij in Israël verschillende banken aan te pakken. Van hen bleek dat zij eveneens geprofiteerd hebben van de tegoeden van Joodse oorlogsslachtoffers uit Europa. “Ik was niet eens kwaad, ik was verbijsterd dat ze juist hier geen enkele rekening houden met oorlogsslachtoffers,” zei hij in een interview met dagblad Trouw. Hij verbleef afwisselend in zijn Israëlische woonplaats Ramat Gan en in zijn appartement in Amsterdam-Zuid.

Vals beschuldigd

De goede naam van Roet kwam onder druk te staan nadat de Volkskrant in 2015 onthulde dat hij en anderen zouden hebben gesjoemeld met de Nederlandse restitutiegelden bij de Israëlische stichtingen. Roet, die bij de stichtingen verschillende bestuursfuncties bekleedde, zou de ‘octopus’ zijn geweest in de geldverdeling. Door het artikel kwam er een onderzoek, betaald door het Nederlandse ministerie van Financiën. Roet vocht alles aan en er volgde een jarenlange rechtszaak, die hij in 2021 won: onbewezen werd geacht dat hij zou hebben gesjoemeld met de gelden.

Veerkracht

Roet was tot op hoge leeftijd actief. Hij ging door en had veerkracht. Als spreker over de Sjoa vertelde hij het verhaal en waarschuwde hij. Onlangs sprak hij nog een video in op een symposium over roofkunst. Roet vind het ‘een misdaad’ dat de Nederlandse regering in 1945 niets had gedaan om overlevenden van de Sjoa te helpen. “Vergeet de Sjoa niet, herinner, herinner, herinner,” zei Roet. Hij overleed woensdag in Zürich op 96-jarige leeftijd.